________________
૧૮૪
હવે તે જાગે! દેશની પ્રજા ધીમે ધીમે નિર્વીર્ય થઈ જાય છે. પ્રજાને મહાન બનાવવા યુવાનો સામે આદર્શ જોઈએ. એમની સામે સંયમના પ્રતીકે જોઈએ. જ્યાં એમને ઘડવામાં આવે છે, એમને કેળવણી આપવામાં આવે છે, એ સ્થાનો કેવાં હોવાં જોઈએ? ત્યાં વિલાસ અને વિકારની હવા હોય તે પાલવે? પણ આજ તમે જોશો તે વિદ્યામંદિરમાં પણ કટ અને વટ સિવાય વાત નથી. આપણે કૉલેજોને વિદ્યામંદિર કહીએ છીએ, પણ મંદિરને અનુકૂળ સંયમ અને પવિત્રતાથી ભરેલું વાતાવરણ છે?
અને કેળવણું શા માટે લેવામાં આવે છે. તેનું ધ્યેયચિત્ર પણ વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ કયાં છે? “જ્ઞાન દd વિપત્તિઃ” જ્ઞાનનું ફળ વૃત્તિઓને વિરામ છે. જ્ઞાન મળે તે વિરામ આવવું જોઈએ, પણ આજે એવું દેખાય છે? વિદ્યાર્થીઓમાં શિસ્ત ને સભ્યતા છે? આજે માણસ "વૃત્તિઓથી વિરમવા માટે નથી ભણત, પણ વૃત્તિઓના તાંતણ કરેળિયાની માફક વધારે ને વધારે કઈ રીતે કાઢી શકાય એ માટે ભણે છે. સીધી ભાષામાં કહીએ તે એમ કહી શકાય કે ગુને કરીને છુપાવ કેમ, અસત્યને સત્ય બનાવવું કેમ, એ માટેનું કૌટિલ્ય શાસ્ત્ર ભણે છે.
એક ભાઈને મેં પૂછયું : “તમારા અભ્યાસનું ધ્યેય શું? ” એ કહે : “સાહેબ, ધ્યેય વળી શું? આજકાલ કાયદા વધી પડ્યા છે. ભણીએ નહિ તે એ કાયદાઓમાંથી બારી કયાંથી જડે ? હવેના જમાનામાં વકીના આધારે જવાય એમ નથી, જાતે જ જાણવું જોઈએ; નહિ તે રળીએ તેમાંથી અડધે ભાગ તે વકીલે ખાઈ જાય. જાતે શીખ્યા હોઈએ
