________________
હવે તો જાગે?
ભલે તમે કદાચ ચા પીતા છે, પણ એના વિના ચાલે જ નહિ, ઊંઘ ન ઉડે, ટાંટિયા ઘસવા પડે-એ કઈ સ્થિતિ કહેવાય? આપણા બાપ-દાદા ચા વિના ઘેર્યા જ કરતા હતા અને આપણે ચા પીને જાગીએ છીએ, એમ તે નથી ને? વ્યસન અને સંયમ - તમે શાન્તિથી, હું જે કહું છું તેના પર વિચાર કરો. આજે વ્યસનોને લીધે કેવી સંયમહીન સ્થિતિ થઈ છે તેને વિચાર કરો. મનને, વાણીને કે ચક્ષુને એકેને પૂર્ણ સંયમ છે ખરો? તમે તમારી જાતને ભલે સ્વતંત્ર માનતા હે પણ વાસ્તવિક રીતે સ્વતંત્ર છે ખરા ? ઈન્દ્રિયોને ગુલામ એ આઝાદ નહિ પણ બંદીવાન છે. વિષયોનો દાસ એ સ્વતંત્ર નહિ પણ પરતંત્ર છે. વિકારે પાછળ ઘસડાઈને સંયમહીન જીવન બનાવવું એ ઉન્નતિ નથી પણ અવનતિ છે. પણ તમે તમારા અન્તરને પૂછે કે તમે આજે માલિક છે કે ગુલામવાસનાઓના દાસ બની સ્વતંત્રતાની વાત કરવી એ કેટલું હાસ્યસ્પદ ગણાય!
સ્વતંત્રતાને હકક વાતથી નહિ, પણ ગુણ અને લાયકાતથી મેળવવો જોઈએ. પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિ એમ કહે છે કે, હકક એ માનવીને જન્મસિદ્ધ છે! પણ પર્વાત્ય સંસ્કૃતિ એમ કહે છે કે, હકક ગ્યતાથી–લાયકાતથી પ્રાપ્ત થાય છે, આ બે વચ્ચેનું અંતર સમજવા જેવું છે. એક જન્માંધ છોકરે પરિભ્રમણ સ્વાતંત્ર્ય માંગે તે એને પિતા એને પરિભ્રમણ સ્વાતંત્ર્યને હકક આપે ખરે? કઈ કજિયાળો અને ગાળો દેનાર માણસ વાણી સ્વાતંત્ર્યને હકક માગે તે એને અપાય ખરો? અને અપાય તે રોજ કજિયા કેટલા થાય? નાદાન
