________________
૧૨૬
હવે તે જાગે!
ક્ષમા આપો.
જેમ સાગરની અંદર ભરતીઓટ આવે છે, તેમ માનવીની ભાવનાઓમાં પણ ભરતી-ઓટ આવે છે. જેમ તમે પિતે કાંઈક ભૂલ કરી હોય અને તમને પશ્ચાતાપ થાય, અને પછી એમ થાય કે મને આ તકે માફી આપે, અને સજા ન કરે તે સારું, તેમ સામે માણસ પણ પશ્ચાતાપ કરીને તમારી પાસેથી માફી ઈરછે છે, નહિ કે સજા. .
માનવીની મહાન ક્ષતિ જે કઈ હોય તે તે આ છેઃ મનુષ્ય એટલે પિતાને ગુને, પિતે કરેલી ભૂલ, છુપાવવાને ઈચ્છે છે, તે કરતાં સામા માનવીને ગુને, તેણે કરેલી ભૂલ, પ્રગટ કરવામાં અનેકગણે આતુર હોય છે, પણ ઊંડા ઉતરીને વિચાર કરશે તે માલુમ પડશે, કે જેમ તમારું હૈયું ક્ષમા માટે ઝંખે છે, તેમ સામા માણસને પણ તમારા જેવી જ ઝંખના રહે છે, એની આ આખો પણ ક્ષમાની ભીખ માંગતી હોય છે. જેનામાં સામા માણસના હૈયાને-દિલને પારખવાની શક્તિ નથી તે માનવી નથી. એ માનવજીવન જીવવાને પણ લાયક નથી ! તેમ તમે પણ કેઈના સંજોગોને. વિચાર ન કરી શક્તા હો, સામાની લાગણીની કદર ન કરી જાણતા હે તો તમે પણ દાનની કોટીમાં જ ગણાઓ.
ઈતિહાસનું અવલોકન કરશે તો એવા અનેક દાખલાઓ મળશે; જે ઘણી ભયંકર ભૂલો કરવા છતાં કેઈક સુંદર તક મળતાં સુધરી ગયા, ઉન્નતિના શિખરે પહોંચી ગયા; આ વાત ધ્યાનમાં રાખી તમે વર્તનમાં સામા માટે એવી ભાવના કેળવો કે આજે એ ભલે બૂરો હોય પણ કાલે મારા સહવાસથી
