________________
હવે તે જાગે!
આ સરખામણી કરીને હું શું કહેવા માગું છું, એ તમારા ધ્યાનમાં આવ્યું જ હશે. હું આખી માનવ જાતતે સિંહ સાથે નથી સરખાવતે, પણ જે ધર્મ ભૂલ્યા છે, એવાઓની આ વાત છે, જે પોતાના ધર્મને સમજે છે, જેમને પિતાના કર્તવ્યનું ભાન છે, તે તે માનવકટિમાં દેવ છે. પણ જે ધર્મને ભૂલે છે, કર્તવ્યને યાદ કરતા નથી. વિવેકને છેડે છે, તે તે આ સિંહ કરતાં કઈ રીતે શ્રેષ્ઠ નથી જ. ભલે એ શહેરી, અહિંસક કે સૌમ્ય કહેવાતા હોય. વિશેષણોની મહત્તા નથી પણ વિશેષણોને અનુરૂપ જીવન જીવનારની જ મહત્તા છે.
આમ જુઓ, આ ઘડિયાળ ટકેરા મારીને કહી રહી છે કે-સમય થઈ ગયો છે, એટલે હું આજના પ્રવચનને ઉપસંહાર કરું છું. આજના પ્રવચનમાં આપણે માનવતાનાં ચાર સપાનમાંથી બે પાનને વિચાર ઘણું જ વિસ્તારથી કરી ગયા.
પહેલું પાન તે ઈન્દ્રિયવિજય ઈન્દ્રિયોને જિતનાર છે શૂર અને જે શૂર બને છે, તે બીજા સોપાન પર ચઢી પંડિત બને.
પંડિત વાડિયે ન હોય પણ ધર્મનું આચરણ કરનારો હોય.મીઠાઈઓ ગણાવવા કરતાં એક એક સૂકા રોટલાને પીરસવામાં માનનારો હોય તે પંડિત ! પંડિત વાણીવિલાસમાં ન માને પણ આચરણને માને !
માનવતાનું ત્રીજું સોપાન તે વક્તા. સત્યથી પવિત્ર થયેલી વાણુને વદે તે વક્તા.
ચેથું સોપાન તે દાતા. દાતા કેણ? પ્રાણીના હિતને ચિન્તવતે હોય, જીવ માત્રના કલ્યાણમાં જેનું મન રમતું