________________
'
જ
માનવતામાં પાશવતા
ઈતિ સુધીની બધી વાત કહી સંભળાવી, એની વાત સાંભળી બધા મેંમાં ડૂચો મારીને હસવા લાગ્યા. બધાને કટાક્ષ કરવાને આ અપૂર્વ અવસર મળ્યો –
આ તે ગધેડાને માણસ બન્યું કે માણસને ગધેડે !
આ જ સમયે ખભા પર લાંબે ખેસ હાથથી હવામાં લહેરાનવતા લહેરાવતા માવજીભાઈ આવી પહોંચ્યા. એમણે ટોળાને ઉદ્દેશીને કહ્યું-“ ભાઈઓ ! આમાં આશ્ચર્ય પામવા જેવું કાંઈ નથી. આ તો એક શિખામણ છે. લોભી માણસ પોતાની માનવતા મૂકીને લોભના પાપમાં પડે છે ત્યારે એ માણસ મટીને ગધેડો કેમ બને છે, તે આમાંથી સમજવાનું છે અને તે પણ એક મનુષ્યના વેષમાં ગધેડે છૂપાએલો હોય છે, આપણામાંના ઘણા એવા માણસે છે કે જે અત્યારે મનુષ્યરૂપે દેખાય છે, પણ અંદર તે પશુ જેવી વૃત્તિવાળા છે. પાશવતા જશે એટલે જ સાચી માનવતા આવશે.”
આ પ્રસંગ કાનજીભાઈ બરાબર સમજી ગયા. પોતે એમની પાસે લાંચ લીધી એનું જ આ પરિણામ છે; છતાં ધાર્યા કરતાં પરિસુમ હળવું આવ્યું. માવજીભાઈ ધારત તો એમને નોકરી પરથી છેડાવી શક્ત અને લીધેલી લાંચ બદલ સળિયા પાછળ પણ એકલાવી શક્ત; પણ એ બધું ન કરતાં એમણે તે એક સૂચન જ કર્યું કે પાપનો પરપોટો ફૂટે છે ત્યારે એને કેવો મોટો ભયંકર ભડાકો થાય છે! માવજીભાઈ ગમે તેવા પણ એક શિક્ષક હતા. ઉત્તમ ને ઉદારચિત્ત હતા, એટલે જ એમણે રામુને ખૂણામાં લઈ જઈ સમજાવ્યું. બસે રૂપિયા અને એમને ગધેડે પાછી આપી એને રવાના કર્યો.
માવજીભાઈ ઘેર ગયા ત્યારે એમના મુખ પર સંતોષ હતો. કાનજીભાઈ ઘેર ગયા ત્યારે એમના મુખ પર પશ્ચાત્તાપ કરે; રામુ ઘેર ગયે ત્યારે એના મુખ પર આશ્ચર્યું હતું, લોકો ઘેર ગયા ત્યારે એમના મુખ પર સ્મિત હતું. સૂર્ય ઘેર ગયે ત્યારે એના મુખ પર ચિન્તન હતું.
