________________
વક્તા અને શ્રોતા આવશે. ત્યારે તમારું નામનિશાન પણ નહિ હોય, માટે હજુય ચેતે! નહીં ચેતે તો મારા જેવા લાખો વેલા તમારા માથા પર પગ મૂકીને ગયા અને તમે છે ત્યાં સુધી જશે. ચેતે ! જાગ્યા ત્યારથી સવાર. ભૂલ્યા ત્યાંથી ફરી ગણે. સમય હજુય હાથમાં છે, ચેતી લો નહિ તે પસ્તાશો!
ભલે, તમે વૃદ્ધ છે ને હું યુવાન-આધુનિક છું, પણ તમારામાં ને મારામાં ઘણું અંતર છે, હું ચાલનાર છું, તમે બેઠેલા છે. હું આગળ વધીશ. તમે પાછળ પડશો; માટે ખટિયાભાઈ! કેવળ બીજાને ભાગ બતાવ્યા કરતાં એ ભાગે એક એક પણ ડગ ભરશે તે તમારું કલ્યાણ થશે, સમજ્યાં ? આટલું કહી વેલે પાટિયા પર થઈ બાજુના વૃક્ષ ઉપર ચઢી જાય છે,
આ સંવાદ કે રમ્ય છે! આમાં કેટલે બોધપાઠ ભરેલો છે? પાટિયાને વેલો કે સુંદર પ્રત્યુત્તર આપે છે! આ રૂપકમાં પાટિયું એટલે વકતા અને વેલો એટલે શ્રોતા. નટની પેઠે વક્તા કેવળ ઉપદેશ આપી જાય તેથી વક્તાનું શું વળે! એ તે હતા ત્યાંને ત્યાં જ છે ને!
- વાગ્યભવવડે વક્તા શ્રોતાને આંજી દે છે અને વક્તત્વ-કળાથી શ્રોતાને ડોલાવી મૂકે છે. પરિણામે સાંભળેલા ઉપદેશને જીવનમાં વણી શ્રોતા વક્તાથી ધીમે ધીમે આગળ વધે છે, વક્તાથી પણ વધુ પ્રકાશ મેળવે છે, ત્યારે વક્તા બરાડે છે: “તું મારાથી આગળ કયાં જાય છે? તું તે આજ કાલને નવીન શ્રોતા કહેવાય. હું તારો ગુરુ કહેવાઉં, ખસી જા, તારાથી મારી આગળ નહિ જવાય !”.
ત્યારે શ્રોતા કહે છેઃ “ગુરુજી! તમારી વાત સત્ય છે, પણ જરા મારું પણ સાંભળશે? પિપટ “રામ રામ”ને ઉપદેશ આપે છે પણ તે “રામ”ના રહસ્યને સમજાતું નથી. તેમ તમે કેવળ ઉપદેશ આપે છે પણ એ ઉપદેશના રહસ્યને જીવનમાં ઉતારતા શીખ્યા નથી. હવે હું યે આપને સમજી ગયો છું. આપના ઉપદેશની અસર હવે મને નહિ થાય. આપને મારી ભલામણ છે કે વિચાર સાથે વતન કેળવે, કારણ
