________________
૧૦૪
એક પ્રસંગ
સેવાથી રેબઝેબ થઈ ગયું. ટોપી ઉતારી એમના પગમાં પડતા એણે કહ્યું આપ નામદાર રાજાધિરાજ પ્રજાપાલક મહારાજા પોતે જ છે!”
પિતાની ઉદ્ધતાઈ અને અકડાઈનું જે કારમું પરિણામ આવવાનું હતું એ એને યાદ આવતાં એનું હૈયું કંપવા લાગ્યું. સત્તાનો મદ તે કયારને ય ગળી ગયો હતે, હવે તે ગળી રહ્યું હતું એનું શરીર અને ગળી રહ્યાં હતાં એનાં હાડકાં ! . . .
ચૂંટણીમાં પડી એણે પ્રાર્થના કરીઃ “મને માફ કરે. મારી અક્કડાઈએ મને મરણના નીકટમાં આણે છે. હું ભીખ માંગું છું— જીવનની !
પ્રશાન્ત ને ધીર સ્વરે એલેકઝાન્ડરે કહ્યું—“તમે કાંઈ અપરાધ કર્યો નથી કે જેથી મારે તમને માફી આપવી પડે. પણ એટલું તે ખરું કે હું મારા અમલદાર પાસે જે માનવતાની સૌરભની ઈચ્છા રાખતે હતોતે ન મળી, પણ મને મળી પાશવતાની ગંધ! માનવીના અધિકારનો વિકાસ થતો જાય તેમ એની માનવતાને પણ વિકાસ થવો ઘટે, એને બદલે એની પાશવતાને વિકાર થતું જાય, -એ કેટલી શોચનીય બિના છે. માણસાઈ સત્તામાં કે પદવીઓમાં નથી પણ એની સુંદર સંસ્કારિતામાં છે !”
વિવેકી માનવના હૈયામાં સદા અંકાઈ જાય એવા ડાં શબ્દરને વેરી, એલેકઝાન્ડર ચાલ્યો ગયો.
આ અદભૂત વાત બીજા અમલદારોએ જાણી ત્યારે બધા ચક્તિ થઈ ગયા. 'અભિમાનથી ઉન્મત્ત થઈ ગયેલ હૈયાઓમાં આ પ્રસંગે વિનયને કોઈ અજબ પો પડ્યો !
સૌજન્યપૂર્ણ, મધુરભાષી, કર્તવ્યનિષ્ઠ અને નમ્રતાની મૂર્તિ સમા વડાઓ–નેતાઓ જે પ્રજાઓના હૈયાઓમાં બિરાજતા હોય-એ પ્રજા ગૌરવના સર્વશ્રેષ્ઠ શિખરની ટોચ પર શા માટે ન બેસે?
