________________
તિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
૨૧
ગાથા-૯
આગમમાં તો મણિબંધની પાસે મુઠ્ઠીથી ઝોળીના બે છેડાને પકડવા અને કોણીની પાસેના ભાગમાં ઝોળીના બે છેડાને બાંધવા એવી વ્યવસ્થા છે.
(૪) હમણાં સાધુઓએ આચરેલા ઔપગ્રહિક તપેલું, તરાણી, દોરા વગેરે સારી રીતે પ્રસિદ્ધ જ છે.
શબ્દકોશમાં કટાહિશબ્દનો “તળવાનું સાધન કઢાઈ વગેરે” અર્થ જણાવ્યો છે. અહીં તે અર્થ બંધબેસતો થતો નથી. આથી અનુવાદમાં “તપેલું અર્થ લખ્યો છે. કારણ કે વર્તમાનમાં સાધુઓ તપેલાનો ઉપયોગ કરે છે. સંભવ છે કે પૂર્વે કટાહક એ પાણી રાખવાનું તપેલા જેવું કોઈ સાધન હોય. તુંબક મુખદાન શબ્દનો શબ્દાર્થ તુંબડાને મોટું. આપવું એવો થાય. તુંબડાને કોતરીને તુંબડાનું મોટું પહોળું કરવું અને કાંઠાવાળું કરવું. આવા તુંબડાનો ઉપયોગ કરવો એવો તુંબક મુખદાન શબ્દનો ભાવાર્થ છે. આવા તુંબડાનો આકાર વર્તમાનમાં વપરાતી તરપણી જેવો થાય. પૂર્વે તુંબડામાંથી તરપણીઓ બનતી હશે. વર્તમાનમાં લાકડામાંથી તરાણી બને છે. આથી તુંબકમુખદાનનો ભાવાર્થ તરપણી થાય. દવરક શબ્દથી વર્તમાનમાં તરપણીમાં અને ઘડામાં નંખાતા. દોરા સમજી શકાય છે. • - સાધુની ઉપધિના ઔધિક અને ઔપગ્રહિક એમ બે ભેદ છે. જે સામાન્યથી (ઉપયોગ થાય કે ન થાય તો પણ) હંમેશા રાખવામાં આવે અને ભિક્ષાટન આદિ કારણથી જ ઉપયોગમાં લેવામાં આવે તે પાત્ર વગેરે ઓઘ ઉપબ્ધિ છે. જે ભેજ આદિ કારણથી રાખવામાં આવે અને કારણથી જ ઉપયોગમાં લેવામાં આવે તે પાટલો વગેરે ઔપગ્રહિક ઉપધિ છે, અર્થાત્ ક્યારેક કારણસર ઉપયોગ કરવામાં આવે તે ઔપગ્રહિક ઉપધિ છે. (પંચવસ્તુક ગા. ૮૩૮) [૮] सिक्किगनिक्खिवणाई, पज्जोसवणाइतिहिपरावत्तो ॥ भोयणविहिअन्नत्तं, एमाई विविहमन्नं पि ॥९॥ सिक्ककनिक्षेपणादिः पर्युषणादितिथिपरावर्तः ॥ भोजनविध्यन्यत्वमेवमादि विविधमन्यदपि ॥ ९ ॥
