________________
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
બલ્કે આગમની અધિક સારી પ્રતિષ્ઠા થાય (=મહત્ત્વ વધે). કારણ કે આગમમાં આગમ, શ્રુત, આજ્ઞા, ધારણા અને જીત એમ પાંચ ભેદોને આશ્રયીને પાંચ પ્રકારનો વ્યવહાર કહ્યો છે. શ્રી સ્થાનાંગસૂત્રમાં કહ્યું છે કે-“આગમવ્યવહાર, શ્રુતવ્યવહાર, આશાવ્યવહાર, ધારણાવ્યવહાર અને જીતવ્યવહાર એમ પાંચ પ્રકારનો વ્યવહાર છે.”
ગાથા-૬
૧૮
આગમઃ- જેનાથી અર્થો જણાય તે આગમ. કેવલજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન, ચૌદપૂર્વ, દશ અને નવ પૂર્વી એ પાંચ આગમ છે. આગમ પ્રાયશ્ચિત્તના વ્યવહારનું કારણ હોવાથી વ્યવહાર કહેવાય છે.
શ્રુતઃ- નિશીથ, કલ્પ, વ્યવહાર, દશાશ્રુતસ્કંધ વગેરે શ્રૃતગ્રંથોના આધારે પ્રાયશ્ચિત્ત આપવું તે શ્રુતવ્યવહાર છે. તે
આજ્ઞા:- એક ગીતાર્થ અન્ય સ્થળે રહેલા ગીતાર્થ પાસે પોતાની આલોચના કરવી હોય ત્યારે પોતે ત્યાં ન જઈ શકવાથી અગીતાર્થને ગૂઢ (સાંકેતિક) ભાષામાં પોતાના અતિચારો કહીને અન્ય સ્થળે રહેલા ગીતાર્થ પાસે જવા આજ્ઞા કરે. તે આચાર્ય પણ ગૂઢ ભાષામાં કહેલા અતિચારો સાંભળીને પોતે ત્યાં જાય, અથવા અન્ય ગીતાર્થને ત્યાં મોકલે, અથવા આવેલ અગીતાર્થને જ સાંકેતિક ભાષામાં આલોચના કહે તે આશાવ્યવહાર છે.
ધારણાઃ- દ્રવ્યાદિ, પુરુષ અને પ્રતિસેવનાને જાણીને ગીતાર્થ ગુરુએ શિષ્યને જે અતિચારોનું જે પ્રાયશ્ચિત્ત અનેકવાર આપ્યું હોય, શિષ્ય તેને યાદ રાખીને તેવા જ દ્રવ્યાદિમાં તેવા જ અપરાધમાં તે જ પ્રમાણે પ્રાયશ્ચિત્ત આપે તે ધારણાવ્યવહાર છે.
જીતઃ- ગીતાર્થ સંવિગ્નોએ પ્રવર્તાવેલો શુદ્ધ વ્યવહાર. પૂર્વના મહાપુરુષો જે અપરાધોમાં ઘણા તપથી પ્રાયશ્ચિત્ત આપતા હતા, તે અપરાધોમાં વર્તમાન કાળે દ્રવ્યાદિની અને સંઘયણ-ધીરજ-બળ આદિનીં હાનિ થવાથી ચિત
બીજા કોઈ ઓછા તપથી પ્રાયશ્ચિત્ત આપવું, તે જીત વ્યવહાર. અથવા કોઈ આચાર્યના ગચ્છમાં કારણસર કોઈ અપરાધમાં સૂત્રોક્ત પ્રાયશ્ચિત્તથી જુદું
