________________
તિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
૧૬૧
ગાથા-૧૨૦-૧૨૧
. 'कालस्स य' गाहा, कालस्य वर्तमानरूपस्य परिहाणिहासः, चशब्दात् तद्धासेन द्रव्य-क्षेत्र-भावानामपि, अत एवाह-संयमयोग्यानि न सन्त्यधुना क्षेत्राणि, अतो यतनया आगमोक्तगुणदोषाश्रयणपरिहारलक्षणया वर्तितव्यं, यापनीयम् । यतो न हु नैव यतना क्रियमाणा भनक्ति विनाशयत्यङ्गं प्रक्रमात् સંચમરરીરીમતિ | રઝા (ઉપદેશમાલા)
બુદ્ધિમાન પુરુષે આ વિચારીને જે કરવું જોઈએ તે કહે છે
વર્તમાનકાળનો હ્રાસ થઈ રહ્યો છે, તેના હ્રાસથી દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-ભાવોનો પણ હ્રાસ થઈ રહ્યો છે. એથી જ હમણાં સંયમયોગ્ય ક્ષેત્રો નથી. એથી યતનાથી વર્તવું જોઇએ. કારણ કે કરાતી યંતના સંયમરૂપ શરીરનો વિનાશ કરતી નથી.
વિશેષાર્થ:- યતના આગમમાં કહેલા ગુણોના આશ્રયરૂપ અને દોષોના ત્યાગરૂપ છે, અર્થાત્ જેનાથી આગમોક્ત ગુણોનો લાભ થાય અને દોષોનો ત્યાગ થાય તેવી પ્રવૃત્તિ કરવી તે યતના. (૧૧૯)
છઠું લક્ષણ ઉત્તમ ગુણાનુરાગ जात्यंइ गुणेसु रागो, पढमं संपत्तदंसणस्सेव । किं पुणं संजमगुणओ, अहिए ता तंमि वत्तव्वं ॥१२०॥ जायते गुणेषु संगः प्रथमं सम्प्राप्तदर्शनस्यैव ॥ किंपुनः संयमगुणतोऽधिके तस्मात्तस्मिन्वर्तितव्यम् ॥१२० ॥
અધ્યાત્મની પ્રથમ ભૂમિકામાં જ સમ્યગ્દષ્ટિ જીવને પણ ગુણોમાં રાગ હોય છે, તો પછી સંયમગુણથી અધિક એવા સાધુમાં ગુણાનુરાગ હોય એમાં તો શું કહેવું ? આથી ગુણાનુરાગમાં પ્રવૃત્તિ કરવી જોઇએ, અર્થાત્ ગુણાનુરાગની પ્રાપ્તિ-વૃદ્ધિ થાય તેવો પ્રયત્ન કરવો જોઇએ. (૧૨૦) गुणवुड्डीइ परग्गय-गुणरत्तो गुणलवं पि संसेइ । तं चेव पुरो काउं, तग्गयदोसं उवेहेइ ॥१२१॥ गुणवृद्ध्या परगतगुणरक्तो गुणलवमपि शंसति । तमेव पुरस्कृत्य तद्गतं दोषमुपेक्षते ॥१२१॥
૫. ૧૧
