________________
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
આત્મોત્કર્ષને ઉત્પન્ન કરનાર કર્મથી(=કર્મોદયથી) અશક્યનો આરંભ થાય છે. પણ નિપુણ જીવ અનુબંધવાળા અને એષણીય અનુષ્ઠાનને જાણે છે.
ગાથા-૧૧૬
૧૫૮
વિશેષાર્થ:- માનકષાય આત્મોત્કર્ષને ઉત્પન્ન કરે છે. માટે માનકષાયના ઉદયથી જીવ અશક્યનો આરંભ કરે છે, માનકષાયના ઉદયથી જીવમાં બધા કરતા ચઢિયાતા દેખાવાની વૃત્તિ થાય છે. બધા જેવું ન કરતા હોય તેવું કરવામાં આવે તો બધાથી ચઢિયાતા દેખાય. બધા જેવું ન કરતા હોય તેવું કરવાની ઇચ્છાથી જીવ અશકય પણ અનુષ્ઠાન કરવા માંડે છે. આથી અહીં કહ્યું કે આત્મોત્કર્ષને ઉત્પન્ન કરનાર કર્મથી અશક્યનો આરંભ થાય છે.
નિપુણ જીવ અનુબંધવાળા અને એષણીય અનુષ્ઠાનને જાણે છેઅહીં તાત્પર્ય એ છે કે નિપુણ જીવ એ વિચારે છે કે કેવું અનુષ્ઠાન કરવાથી અનુષ્ઠાન અનુબંધવાળું બને. આમ વિચારતાં જે અનુષ્ઠાન અનુબંધવાળું બને તે અનુષ્ઠાનનો પ્રારંભ કરે. અંહીં અનુબંધ એટલે સતત થવું, તૂટવું નહિ. જે અનુષ્ઠાન સતત થાય, વચ્ચે તૂટે નહિ, તે અનુષ્ઠાન અનુબંધવાળું કહેવાય. અથવા અનુબંધ એટલે પરિણામ-ફલ. જે અનુષ્ઠાનનું ફલ મળે તે અનુષ્ઠાન અનુબંધવાળું કહેવાય. કર્મનિર્જરા દ્વારા સંસારનાશ થાય એ અનુષ્ઠાનનું ફલ છે. આર્ય મહાગિરિએ આચરેલું અનુષ્ઠાન સાનુબંધ હતું, અને શિવભૂતિએ આચરેલું અનુષ્ઠાન આનાથી વિપરીત હતું.
એષણીય એટલે કરવા યોગ્ય. જે અનુષ્ઠાન અનુબંધવાળું હોય તે અનુષ્ઠાન એણીય છે. “આ + પ્ ધાતુનો” કરવું અર્થ પણ છે. તન્હા વિળયમેસિગ્ગા (ઉત્તરા-૧ ગા. ૭) (૧૧૫)
संघयणादणुरूवे, सक्कारंभे अ साहए बहुअं ॥ चरणं निवडइ न पुणो, असंजमे तेणिमो गरुओ ॥ ११६ ॥ संहननाद्यनुरूपे, शक्यारम्भे च साधयति बहुकम् ॥
चरणं निपतति न पुनरसंयमे तेनायं गुरुकः ॥ ११६ ॥
