________________
ગાથા-૮૩
૯૮
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
गुरुणा चानुज्ञातो गुरुभावं देशयतु लघु यस्मात् ॥ शिष्यस्य भवन्ति शिष्या न भवन्ति शिष्या अशिष्यस्य ॥ ८३॥
ગુરુએ જેને ગુરુભાવની અનુજ્ઞા આપી હોય તે સાધુ (તદું-) મનોહર દેશના આપે. કારણ કે જે શિષ્ય બન્યો હોય તેના શિષ્યો થાય છે, જે શિષ્ય બન્યો નથી તેના શિષ્યો થતા નથી.
વિશેષાર્થ - ગુરુભાવની અનુજ્ઞા આપી હોય એટલે તેને ગુરુપદે સ્થાપિત કર્યો હોય, અર્થાત્ ગુરુ બનાવ્યો હોય. ગુરુએ જેને ગુરુભાવની અનુજ્ઞા આપી હોય એનો તાત્પર્યાર્થ એ છે કે ગુરુએ જેને ધર્મોપદેશ આપવાની અનુજ્ઞા આપી હોય. કારણ કે ગૃતિ (=3પતિશતિ) ધર્મનિતિ
= જે ધર્મનો ઉપદેશ આપે તે ગુરુ એવો ગુરુશબ્દનો અર્થ છે. આથી ગુરુભાવની અનુજ્ઞા આપી હોય એ વાક્યનો અને ધર્મનો ઉપદેશ આપવાની અનુજ્ઞા આપી હોય તે વાક્યનો એક જ અર્થ છે. ગુરુભાવ શબ્દમાં રહેલા ભાવ શબ્દનો અર્થ ધર્મ છે. ગુરુનો ભાવ એટલે ગુરુનો ધર્મ ધર્મોપદેશ આપવો એ ગુનો ધર્મ છે.
મનોહર દેશના આપે- સાધુએ શ્રોતાના મનને હરી લે=આકર્ષી લે તેવી દેશના આપવી જોઇએ. આ વિષે પ્રશમરતિમાં કહ્યું છે કે
आक्षेपणीं विक्षेपणी, विमार्गबाधनसमर्थविन्यासाम् । श्रोतजनश्रोत्रमनः-प्रसादजननीं यथा जननीम् ॥ १८२॥ संवेदनी च निर्वेदनी च धर्त्या कथां सदा कुर्यात् ।। स्त्रीभक्तचौरजनपद-कथाश्च दूरात्परित्याज्याः ॥ १८३ ॥
ઉક્ત વૈરાગ્યમાર્ગ આદિ ત્રણમાં સ્થિર રહેવા સાધુએ સદા આક્ષેપણી, વિક્ષેપણી, સંવેદની અને નિર્વેદની-એ ધર્મકથા કરવી જોઈએ. આ ધર્મકથા એવી શૈલીથી કથ્વી જોઇએ કે જેથી ઉન્માર્ગનો ઉચ્છેદ થાય, અને જેમ માતા હિતકારક સદુપદેશથી બાળકોનાં કર્ણ અને મનને પ્રસન્ન કરે છે, તેમ આ કથા સાંભળીને શ્રોતાઓના કાન અને મન પ્રસન્ન બની જાય. વૈરાગ્ય-માર્ગાદિમાં સ્થિર રહેવા સ્ત્રીકથા, ભક્ત(ભોજન) કથા, ચોરકથા અને દેશકથા આ ચાર કથાઓને તો દૂરથી જ તિલાંજલિ આપવી જોઇએ.
