________________
સાધનોનું સન્દર્ય
યોગની બીજી વ્યાખ્યા છે વીતરાગના દર્શનના આનંદનો યોગ.
દર્શનથી આનંદ થવો જોઈએ. ગમતી વસ્તુનાં દર્શનથી આનંદ થાય, દીકરો પરદેશ ગયો હોય, ભણીગણીને લાંબે ગાળે આવતો હોય, એને જોતાં માને કેટલો ઉમંગ હોય ! એનું દર્શન માતાને કેટલો આનંદ આપ એ આનંદને વર્ણવવા માટે શબ્દોની જરૂર ન હોય. એ સુખ સારાય દેહ પર દેખાય. આનંદનો ઓઘ ઊછળતો હોયા યોગીને પણ એમ જ વીતરાગના દર્શનથી રોમાંચ ખડાં જઈ જાય. એના મુખ પર અને સમગ્ર દેહમાં આનંદઆનંદ છવાઈ જાય. એ વખતે બીજું બધું ભૂલી જવાય. વસ્તુ સાથેના રસાનુભવથી દેહવિસ્મરણ થઈ જાય. પ્રભુદર્શનાર્થે જાઓ ત્યારે બધું ભૂલીને એમાં જ લીન થવાનો આનંદ માણો. સર્વ કંઈ ભૂલી જાઓ. તમે અને પ્રભુ બસ એકાકાર થઈ જાઓ.
મંદોદરી મહાદેવી પ્રભુ પાસે નૃત્ય કરતાં બધું જ ભૂલી જતી. આ છે એકતાનતા, લીન થઈ જવાની તન્મયતા. મન મત્ત ને મસ્ત થઈ જાય, સ્થળ, દેશ અને કાળ ભૂલી જાય. દર્શનના આનંદથી યોગમાં ચિત્ત વિલીન થઈ જાય. મૈત્રીની એકાગ્રતામાં, વિશ્વરૂપ થઈ જવાય. આ પ્રકારનો યોગ થાય તે જ કેવળજ્ઞાનનો પાયો છે.
મરુદેવી માતાને આ યોગ થયો. એમને બીજા સાધનોની જરૂર ન પડી. સાધનોના ઉપયોગથી જે વસ્તુ સિધ્ધ કરવાની હતી તે થઈ ગઈ. પછી સાધનો છૂટાં પડયાં. કવિએ કહ્યું છે :
લિખી લિખાવન કુછ નહિ, નહિ પઢને કી બાત, દુલ્હા-દુલ્હન મિલ ગયે, ફીકી પડી બરાત.
