________________
[૨૬]
ચાર સાધન અજ્ઞાનતા છે, નર્કગતિમાં જીવેને દુઃખ સહેવાનું છે, દેવગતિમાં વૈભવ-વિલાસ છે, જ્યારે મનુષ્યગતિમાં જ સાચી સમજણ દ્વારા વિકાસ કરવાનું છે.
આ ચાર ગતિમાં મનુષ્યને વિચાર કરવાની તક છે. . એણે પરબ્રહ્મની ચિંતા કરવાની છે, એને બદલે મનુષ્ય આજે . પરમનિમ્નની જ ચિંતા કરવામાં પડી ગયો છે. જે લિફટ ઊંચે મહેલમાં લઈ જાય છે, તેના દ્વારા એ નીચે ખાડામાં જવા પ્રયત્ન કરે છે. '
જે પરબ્રહ્મ છે તે આખા વિશ્વના અણુએ અણુમાં છે. આત્મા ગયે, એટલે શરીર મડદું છે. માટે જ શરીરમાં જે ચિતન્યનું તત્ત્વ છુપાયેલું છે, તેની ચિંતા કરો.
આજને મનુષ્ય ચાર વસ્તુની ચિંતા કરે છે: (૧) પૈસે, (૨) પ્યાર, (૩) પુત્ર-પુત્રીઓ અને (૪) પ્રસિદ્ધિ-આ ચારમાં જ તેનું મન રેકાયેલું છે. બીજું કઈ ઉદાત્ત તત્ત્વ એની પાસે ન હોવાથી એ વધુ દુઃખી થાય છે; ચિંતાના બેજથી એ વધુ ને વધુ દબાતો જાય છે. - ભગવાન પાસે, ગુરુ પાસે, જ્યાં એ જશે ત્યાં એ એની જ ચિંતા કરશે. આ મનની ટાંકીમાં જ્યાં સુધી સારા વિચારે નહીં પહોંચે, ત્યાં સુધી આવી ખોટી ચિંતા કરવાનું ય નહીં મટે.
સાતમા નકે અહીંથી સીધી રીતે જનારા જે કંઈ જીવ હેય, તે તે એક મનુષ્ય અને બીજે તંદુલિકમચ્છ. અર્થાત્ મનુષ્ય જેમ ઊર્ધ્વગતિ પામવા ભાગ્યશાળી છે, તેમ અધોગતિ પામવા પણ કમનસીબ છે. જેવી મતિ તેવી ગતિ.
