________________
મંત્રની મંગળ ભાવના
[ ૧૪૭ ] વેર એ તે કોટ છે. એ જ્યાં વાગ્યો હોય ત્યાં સ્વસ્થતા ન હોય. વેરથી ભરેલા ચિત્તવાળો ધર્મ સાધના કરી ન શકે, અને કદાચ કોઈ સંજોગોમાં કરે તો એ અનુષ્ઠાન, એ ક્રિયાના મૈત્રી ન હોવાથી એમાં એને સ્વસ્થતા ન લાધે, સમાધિને લાભ ન થાય, પ્રસન્નતાનો અનુભવ ન થાય. સુરભિ વિનાના ફૂલની જેમ એ પ્રસન્નતાને પમરાટ ના પ્રસરાવી શકે. માટે જ કહ્યું છે કે –
— मैत्र्यादिभावसंयुक्तं तद्धर्मः परि किय॑ते ।' મિત્રી અંગે પંડિત ઓમકારનાથજીએ પૂછેલે એક પ્રશ્ન મને યાદ આવે છે. ઓમકારનાથજી એક નમતી સાંજે મને મળવા આવ્યા, સાથે એમના શાગિર્દ હતા. મેં એમને કહ્યું
પંડિતજી! માલકેશમાં કંઈક ન સંભળાવે?” અને એમણે એક ભજન લલકાર્યું. એ પદને એમણે અડધે. કલાક ઘૂંટયું. ખંડનું વાતાવરણ માલકોશના સૂરમય બની ગયું. સંગીત થેંક્યું, પણ વાતાવરણમાં માલકેશની કઈ અજબ છાયા પ્રસરી ગઈ. પંડિતજી કહેઃ “મહારાજશ્રી, મારી સાથે બેઠેલા આ ગવૈયાંમાંથી કોઈ આ ખંડમાં દુર્ગા ગાય તે હું પાંચ હજાર રૂપિયા હારી જાઉં.” મેં પૂછ્યું, “એમ કેમ?” એમણે કહ્યું: “રાગની એક ઘેરી અસર હેય છે. સંપૂર્ણ આરોહ-અવરેહ સાથે પૂર્ણ કરેલા સૂરમાં એવું એક વિશિષ્ટ વાતાવરણ જામી ગયું હોય છે કે જેમાં કેઈ બીજે રાગ ગાઈ શકાય જ નહિ; અને કેઈ ગયે ગાવા જાય તો ફરી એ માલકેશ પર જ આવીને ઊભું રહે. રાગની આ એક અસર છે.” ત્યારે મેં કહ્યું: “પંડિતજી! રાગની જેમ અસર છે, તેમ વૈરાગ્યની પણ એક અસર છે. ભગવાન
