________________
૧૪૬ ]
ચાર સાધન એટલે જ તે ધર્મને સંપૂર્ણ ઉપસંહાર કરતાં એક સ્થળે કહ્યું છે કે
“મિત્ર રણુજા રૂા” આપણે આપણું ચાલુ આંખોથી જગતને જોઈએ છીએ એના કરતાં મિત્રની આંખથી જોઈએ તે જગત કઈ જુદું જ જણાય. આજ આપણને ક્યાંક દેષ દેખાય છે, તે ક્યાંક રોષ દેખાય છે, ક્યાંક વેર દેખાય છે, તો ક્યાંક ઝેર દેખાય છે, પણ મિત્રની આંખથી જોતાં દોષ ગૌણ જણાશે અને ગુણની પ્રશંસા વધશે. મિત્રનું હૈયું મિત્રને દોષ માટે એકાંતમાં પ્રેમથી ઠપકે આપી ગુણની સુવાસ પ્રસરાવશે. મિત્રનું પ્રત્યેક કામ પિતાનું કામ માની અભિન્નતાથી એ કાર્યને સુંદર રીતે પૂર્ણ કરવા પ્રયત્ન કરશે.
મૈત્રીપૂર્ણ મનને બીજે પણ એક સહજ લાભ છે. કેઈનું પણ કેઈ કાર્ય કરવા છતાં એને કદી ગર્વ નહિ આવે. કેઈએની પ્રશંસા કરશે કે, “તમે તે ખૂબ કર્યું” તે એ નમ્રભાવે એટલું જ કહેશેઃ “આમાં મેં શું કર્યું છે? આ તે મારું કર્તવ્ય હતું.” મૈત્રી વિના આવી કર્તવ્યભાવના જાગતી નથી.
અને સુંદર કાર્ય ન કર્યાને અનુતાપ પણ મૈત્રી વિના સંભવિત નથી. રે, કેવા મારા સંગ કે આવું સુંદર કાર્ય કરવાનો સમય હતે; છતાં હું મારા પ્રમાદ કે અશક્તિને કારણે આ કાર્ય ન કરી શકે.”
વિશ્વના સંવાદમય અસ્તિત્વને પાયે એ મિત્રી છે. - અહિંસાના કરૂણામય તને આ મૈત્રીભાવ વિના કોણ જીવંત રાખી શકે તેમ છે?
