Anekant Syadwad

SR No.: 005883
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandulal Shakarchand Shah
Publisher: Babubhai Kadiwala
Publication Year: 2003
Total Pages: 280
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 22 MB

Page 143

૧૨૦૧૬
મંજૂર
to' એવા વાપરવામાં આવે છે.
'In relation to' (... ના સંબંધમાં) એમ કહેવામાં એક વસ્તુ સાથે બીજા કશાકનો સંબંધ જોડવામાં આવે છે. સપ્તભંગીમાં જ્યારે આ ‘અપેક્ષા’ શબ્દનો ઉપયોગ થાય છે ત્યારે તેમાં પણ આવો જ અર્થ રહેલો છે.
અનેકાંત અને સ્યાદ્વાદ
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, કાળની અપેક્ષાએ, ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ તથા ભાવની અપેક્ષાએ' એમ ચાર પ્રકારની અપેક્ષાએ કોઇ એક વસ્તુનો, દાખલા તરીકે એક આભૂષણનો ઉલ્લેખ જ્યારે કરવામાં આવે ત્યારે તેમાં રહેલા દ્રવ્યનો એટલે સુવર્ણનો, સમયનો, સ્થળનો તથા તેના સ્વરૂપ-આકાર ઇત્યાદિનો સંબંધ જોડવામાં આવે છે.
આ ‘અપેક્ષા’ મૂળ સંસ્કૃત શબ્દ છે. સંસ્કૃત ભાષાનો શબ્દકોષ વિરાટ છે. એ ભાષાની શક્તિ પણ અપાર છે. ઓછામાં ઓછા શબ્દોમાં વધારેમાં વધારે વાત. કરવાની શક્તિ જો કોઇ પણ ભાષામાં હોય તો તે ‘સંસ્કૃત’ ભાષા છે. એના ઘણા એવા નાના શબ્દો છે, જેને પુરેપુરા સમજવા કે સમજાવવા માટે ઠીક ઠીક વિસ્તારમાં ઉતરવું પડે.
‘અપેક્ષા' શબ્દ, ઉત્તર ભારતની લગભગ બધી જ ભાષાઓમાં તે તે ભાષાઓના અંગભૂત શબ્દ તરીકે દાખલ થઇ ગયો છે. એ શબ્દનો સ્પષ્ટ અર્થ તે તે ભાષાભાષીઓ સમજે છે ખરા, પરંતુ બીજા વ્યાવહારિક અર્થોમાં તેઓ પણ આ શબ્દનો ઉપયોગ કરે છે. આપણી ગુજરાતી ભાષામાં જે જે માન્ય શબ્દકોષો છે તેમાં આ શબ્દના વ્યવહારિક અર્થોનો જ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યોછે. ‘નવજીવન પ્રકાશન મંદિર' તરફથી પ્રગટ થયેલા ‘સાર્થ ગુજરાતી જોડણી કોષ’ માં ‘અપેક્ષા’ શબ્દને ઇચ્છા, અગત્ય અને આકાંક્ષા એવો અર્થ લખ્યા પછી તેમાં ‘ક્ષિત’ ઉમેરીને, ‘અપેક્ષાવાળું’ એવો અર્થ બતાવવામાં આવ્યો છે. આ જોતાં એમ લાગે છે કે વ્યવહારોપયોગી કરવામાં આવતા અર્થો વધારે પ્રચલિત બન્યા છે. પરંતુ, અહીં આપણે તત્ત્વજ્ઞાનની વિચારણા કરી રહ્યા છીએ; એટલે તત્ત્વજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં આ શબ્દ કયા અર્થમાં વા૫૨વામાં આવે છે તે વાતને, એ શબ્દના હાર્દને, સમજી લેવાનું સવિશેષ આવશ્યક છે.
જૈન તત્ત્વવેત્તાઓએ આ ‘અપેક્ષા’ શબ્દનો ઉપયોગ ચોક્કસ અર્થમાં કર્યો છે, .........' ના સંબંધમાં, ' ને લક્ષ્યમાં લઇને એક જ અર્થ દર્શાવતા શબ્દ પ્રયોગો આપણે આ ‘અપેક્ષા’ શબ્દ માટે કરી શકીશું.
જ્યારે ‘દ્રવ્યની અપેક્ષાએ’ એમ આપણે કહીશું, ત્યારે કોઇ પણ વસ્તુમાં દ્રવ્ય (Substance of basic material) રહેલું છે, તે દ્રવ્યને લક્ષ્યમાં લઇને આપણે વાત કરીશું. દાખલા તરીકે, એક ખુરશીની આપણે ‘દ્રવ્યની અપેક્ષાએ’ વાત કરીશું
.......
....