Tattvavalokan Samiksha

SR No.: 005882
Original Sutra Author: N/A
Author: Abhayshekharsuri
Publisher: Kantilal Chhaganlal
Total Pages: 238
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 109

૮૮ ]
| [ધર્મ-શા માટે કરવો? મોક્ષ માટે જ પ્રકારના વ્યાવહારિક જીવો અંગે છે, એવું કલ્પવું જોઈએ અથવા તો ત્યાં બીજો કોઈ સૂત્રાભિપ્રાય હોવો જોઈએ. આ બાબતમાં તો બહુશ્રુતો જ પ્રમાણ છે?
અહીં (તત્ત્વાર્થસૂત્ર વૃત્તિ, ૨/૭૭) ઈન્દ્રિયનું સંસ્થાન અને પરિમાણ એ બે વાત પ્રસ્તુત છે, પણ સંમતિ પ્રદર્શન તો માત્ર પૂર્વાર્થ (સંસ્થાન) અંગે જ છે. એ જ રીતે ઉપદેશમાળાની શ્રીસિદ્ધર્ષિ ગણિકૃત ટીકાની કોઈ હસ્તલિખિત પ્રતમાં જમાલિના અનંત ભવ જે દેખાડ્યા છે, તે ચતુરંગ સંસારકાંતારના દૃષ્ટાંતત્વના પ્રદર્શન સદશ જાણવું અને એમાં પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની સૂત્રસંમતિ જે આપી છે તે તો માત્ર એ દેવ કિલ્બિષિક થયો એટલો અંશ જણાવવા માટે જ જાણવી (અર્થાત્ “કિલ્બિષિક દેવપણું અને અનંતભવ ઉપાજ્ય આવા મતલબના પાઠ પછી પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની “ તે મારી સગારે ઈત્યાદિ જે સાક્ષી આપી છે તે કિલ્બિષદેવપણું અને અનંતભવ એ બેમાંથી પ્રથમ કિલ્પિષદેવપણા અંગે જ જાણવી; અનંત સંસારરૂપ બીજી વાત. અંગે નહિ) અને તેથી એ સૂત્રમાં રહેલ ઉત્તર 'શબ્દોથી અનંત સંસારનો અર્થ કાઢી શકાતો નથી. આવો અર્થ યોગ્ય લાગે છે અથવા તો ત્યાં બીજો જ કોઈ સુંદર અભિપ્રાય હોવો જોઈએ.તેથી જે પ્રમાણે બહુશ્રુતો પ્રતિપાદન કરતા હોય તેને પ્રમાણ કરવું; પણ કુવિકલ્પોની પરંપરાથી ગ્રંથ-કદઈના ન કરવી?
માટે પ્રસ્તુતમાં પણ આપણે દષ્ટાંતગ્રંથની સંગતિ એવી રીતે તો ન જ કરાય છે જેથી અન્ય દોષો ઊભા થાય. માટે વૃત્તિકારે આ બાહુબલિ વગેરેનાં જે દષ્ટાંતો આપ્યાં છે, તે અંગે તેઓશ્રીનો કોઈ વિશેષ અભિપ્રાય હોવો શોધી કાઢવો જોઈએ. મને એ અંગે વિચારતાં આવું લાગે છે કે પ્રસ્તુત શ્લોકની એક એક લજ્જા વગેરે બાબતો અંગે વૃત્તિકારે જે દૃષ્ટાંત આપ્યાં છે, તેમાં આપણે બે વસ્તુ જોઈએ છીએ.એક તો તેણે લજ્જા વગેરેથી ઘર્મ કર્યો છે તે, અને બીજું તેનાથી તેને શો લાભ થયો એ...એમાં હઠથી ઘર્મ કરનાર તરીકે બાહુબલિજીનું દૃષ્ટાંત આપ્યું છે અને સાક્ષી-શ્લોક તરીકે વૃત્તિકારે ઉપદેશમાળાનો શ્લોક
१. अत्र हीन्द्रियसंस्थानं तत्परिमाणं चेति द्वयमुपक्रान्तं, संमतिप्रदर्शनं तु पूर्वार्थ एवेत्येवं सिद्धर्षीयवृत्यादर्शविशेषेऽपि जमालेरनन्तभवस्वामित्वप्रदर्शनं चतुरन्तसंसारकान्तारदृष्टान्तत्वप्रदर्शनसदृशम्, सूत्रसंमतिस्तु देवकिल्बिषिकत्वांश एव इत्ययमर्थो न्याय्योऽन्यो वा तत्र कश्चित्सुन्दरोऽभिप्राय इति यथा बहुश्रुताः प्रतिपादयन्ति तथा प्रमाणीकर्तव्यं, न तु વિન્ય પ્રાર્થના કર્તવ્યા | (ઘરીક્ષા, જી. ૪૦, પ્રત પૃ. 9૬૩)