________________
નાસ્તિકને જો પૂછશો કે તું આત્મા કેમ નથી માનતો? તો કહેશે કે આત્મા નથી દેખાતો માટે તેને પૂછીએ કે ચીંટિયો ખણીએ તો બૂમ કેમ પાડે છે? ત્યારે તે કહેશે કે દુઃખ થાય છે માટે. તો તેને ફરી વાર પૂછવાનું કે દુઃખ મને નજરે દેખાડ. " તો તેનો એ જ જવાબ હશે કે દુઃખ દેખાડી શકાતું નથી પણ અનુભવાય છે, માટે માનવું પડે. હમણાં તો તેનું માનવું હતું કે જે ન દેખાય તેને ન માનું, તો પણ દુઃખને માને છે; કારણ અનુભવ થતો દેખાય છે. જેમ તમને થપ્પડ મારીએ તો ગાલ પર બળતરાનો અનુભવ થાય છે, તેમ ક્રોધ આવે તો અંતરમાં બળતરાનો અનુભવ . થાય છે?
સભા - દોસ્તાર મારે તો ન લાગે. સાહેબજી :- આજથી જ દોસ્તારોને કહેજો કે મને થપ્પડ મારો. સભા:- એ તો શાબાશી લાગે છે. સાહેબજી :- જોરથી શાબાશી આપે તો પણ વાગ્યું હોવાથી પંપાળો તો
ખરા જ.
શરીરના દુઃખને મહત્ત્વ ન આપતાં મનના દુઃખને મહત્ત્વ આપો. બાહ્ય દુઃખ કરતાં અંદરનાં દુઃખો વધારે કાતિલ છે. બસ, જે અંદરનાં દુઃખોથી ત્રાસ્યો છે, તે જ વીતરાગની સાચી ભક્તિ કરી શકશે. જયારે આવો જીવ વીતરાગ પાસે ભક્તિ કરવા આવે ત્યારે પ્રભુને જોઈને તેને થાય કે “હે પ્રભુ! તું સુખી છે ને હું દુઃખી છું. મારે તારી પાસે છે તે જોઈએ છે. આ વિકારો ને પાપોમાંથી હું ક્યારે મુક્ત થાઉં,” તે જ તાલાવેલી તેને લાગેલી હોય છે. જેને રાગ-દ્વેષ અને કષાયોમાં પીડાનો અનુભવ થશે તે જ પૂર્ણ વીતરાગભાવને પામી શકશે, ને તે જ પાપનો રસ તોડી શકશે. પાપનો રસ જીવંત રાખીને પુણ્યના અનુબંધ ન પાડી શકાય. '
જેમ ભિખારીને જોતાં અનુકંપા જાગે તેના પ્રત્યે દયાબુદ્ધિ જાગે, તેમ મનમાં થાય કે “આ સંસારમાં એ પણ જીવ છે ને હું પણ જીવ છું. કર્મનું સ્વરૂપ કેવું વિચિત્ર છે? અત્યારે તે ભૂતકાળનાં પાપોથી દુઃખી છે, વળી આ ભવમાં તેના ગુણોનો વિકાસ થવાની પણ શક્યતા અલ્પછે, તેથી પરલોકમાં પણ તેનું શું થશે? ધર્મસામગ્રી મળ્યા પછી પણ જો આપણે આ ભવમાં ધર્મ નહીં કરીએ તો અનંતકાળ સુધી આવી રીતે જ રખડીશું.” આવા વૈરાગ્યના ભાવો મનમાં થવા જોઈએ.
૨૨૦.
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”