________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-સોળમો પ્રકાશ ૧૪૨
કરી દીધો છે.
હે મોહઘાત કરનારા ! આપના સેવક એવા મને મોહ વગેરે દોષોએ વાનર જેવો ચપળ કરી દીધો છે. કેવી રીતે ચપળ કરી દીધો છે તે સ્તુતિકાર કહે છે-હું ક્ષણવાર મનોહર વિષયોમાં આસક્ત બનું છું, અને દુરંત વિષય વિપાકોના ચિંતનથી ક્ષણવાર વિરામ પામું છું, જાણે કે વિષયોથી મુક્ત બન્યો હોઉં તેવો થાઉં છું. કોઇની પાસે કોઇ વસ્તુની ઇચ્છા કરી અને તેણે એ મારી ઇચ્છા પૂર્ણ ન કરી તો ક્ષણવાર તેના પ્રત્યે ક્રોધવાળો થાઉં છું. ક્રોધના ફલનો અનુભવ થવાથી (ક્રોધના કારણે મેં ભૂતકાળમાં કટુફળો અનુભવ્યાં છે એવું જ્ઞાન થવાથી) ઔયિક ભાવ નાશ પામ્યો છે એવો હું વસ્તુ સ્વરૂપને વિચારતો ક્ષણવાર ક્ષમાવાળો થાઉં છું. જેમ ધનવાન માણસો ધન આદિના અર્થીને નચાવે છે, તેમ મોહ વગેરે દોષોએ માનસિક વિનોદ માટે મને વાનર જેવો ચપળ બનાવી દીધો છે. જેવી રીતે વાનર પોતાની સહજ ચપળતાથી ક્ષણે ક્ષણે વિષમ ચેષ્ટાવાળો થાય છે, તેમ હું પણ મોહ આદિ શત્રુઓથી વિષમ ચેષ્ટાવાળો કરાયો છું. (૪)
આત્મગહ સ્તવ
અથવા હું મોહાદિને નિરર્થક જ ઠપકો આપું છું, કારણ કે આ દુરાચરણ મેં પોતે જ કર્યું છે એમ જણાવતા સ્તુતિકાર કહે છે—
प्राप्यापि तव सम्बोधिं मनोवाक्कायकर्म्मजैः ।
दुश्चेष्टितैर्मया नाथ !, शिरसि ज्वालितो ऽनलः ॥ ५ ॥
>
૫) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ
નાથ-હે નાથ !, તવ-આપની, સમ્વોÉિÑ-સમ્યજ્ઞાન-સમ્યગ્દર્શન રૂપ સંબોધિને, પ્રાપ્યાપિ-પામીને પણ, મયા-મેં, મનોવાવાયર્નને:-મન-વચન-કાયાથી થયેલા, શ્રેષ્ટિત:-દુરાચારોથી, શિપ્તિ-મારા મસ્તકે, નન:-અગ્નિ, પ્વાતિતઃ-સળગાવ્યો, અર્થાત્ દુર્ગતિનું દુ:ખ ઉભું કર્યું.
સર્વ શુભ શક્તિઓથી યુક્ત હે નાથ ! આપની સભ્યજ્ઞાન-સમ્યગ્દર્શન રૂપ સંબોધિને પુણ્યયોગથી પામીને પણ મન-વચન-કાયાથી થયેલા પાપાનુબંધી દુરાચરણોથી મેં જાતે જ સ્વમસ્તકે અગ્નિ સળગાવ્યો.
