Page Text
________________
૭
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
આભાસ થાય છે. તે સુખ વાસ્તવિક નથી માત્ર આભાસરૂપ જ છે; કારણકે તેનાથી અતૃપ્તિ મૂળમાંથી નાશ નથી પામતી. જે તૃષ્ણા ગઇ છે, શાંત થઇ છે તે તેનાથી બળવત્તર બીજી તૃષ્ણાને મૂકતી ગઇ હોય છે.
જેમ એક ખભા ઉપર મૂકેલો વજનનો ભાર બીજા ખભા ઉપર ફેરવવામાં આવે ત્યારે ખભાને હળવાશનો અનુભવ થાય છે; પણ બીજો ખભો તો ભારે જ થાય છે. એટલે વાસ્તવિક રીતે જીવ ઉપરથી વજનનો બોજ ઓછો નથી થતો; માત્ર ખભાની જ ફેરબદલી થાય છે. એવી જ રીતે ભોગ ભોગવવાથી એક ઇચ્છાની શાંતિ થતી દેખાતી હોવા છતાં બીજી ઇચ્છા એનાથી પણ પ્રબળ ઊભી થતી હોવાથી જીવનું અતૃપ્તિનું દુઃખ મૂળમાંથી દૂર થતું નથી; માત્ર ફેરબદલો જ થાય છે.
જે ભોગ ભોગવાય છે, તેની અસર મન ઉપર પડે છે. કોઇ પણ ભોગની પ્રવૃત્તિ જો ઉપયોગપૂર્વક કરવામાં આવે તો આત્મા ઉપર ભોગના સંસ્કાર પડતા જાય છે. તે સંસ્કાર દૃઢ થતાં થતાં તે વાસના અને સંજ્ઞારૂપ બને છે. જે ખાવાના સંસ્કાર રૂઢ થાય છે તે આહારસંશારૂપ બને છે. રૂપાદિ જોવાના કે સ્પર્શ આદિના સંસ્કાર રૂઢ થઇ જાય તો મૈથુનસંજ્ઞારૂપ બને છે. જીવના સર્વ દુઃખોનું મૂળ કારણ આ સંજ્ઞાઓ જ છે. ઇન્દ્રિયોની વાસના ભોગથી મ નથી થતી, પરંતુ વધારે બ્લેકે છે અને જીવ અત્યંત દુઃખી થાય છે. આથી જ ભોગને સ્વરૂપથી દુઃખરૂપ જ ગણવામાં આવે છે.
આમ
સંસારમાં પુણ્ય-પાપ અને સુખ-દુઃખનું ચક્ર ચાલ્યા જ કરે છે. અમુક અમુક પુણ્યપ્રકૃતિઓ અને પાપપ્રકૃતિઓ સાથે બંધાતી હોય છે. દશમા ગુણસ્થાનક સુધી ધ્રુવબંધીની પાપપ્રકૃતિઓનો બંધ ચાલુ જ છે, એટલે ત્યાં પણ પુણ્યબંધની સાથે પાપબંધ ચાલુ જ છે. એટલું ખરું કે ઉપરના ગુણસ્થાનકોમાં પુણ્યપ્રકૃતિઓ જોરદાર બંધાય છે અને પાપપ્રકૃતિઓ તદ્દન નબળી અને ખૂબ જ અલ્પ પ્રમાણમાં બંધાય છે; જ્યારે નીચેના ગુણસ્થાનકોમાં પાપપ્રકૃતિઓ જોરદાર, ઘણા પ્રમાણમાં બંધાય છે અને પુણ્યપ્રકૃતિઓ તદ્દન નબળી અને અલ્પ પ્રમાણમાં બંધાય છે. નરકગતિ પ્રાયોગ્ય પાપબંધની સાથે પંચેન્દ્રિય જાતિ, વૈક્રિયશરીરનામકર્મ વગેરે પુણ્યબંધ થતો હોય છે. એ બતાવે છે કે એકલી પાપપ્રકૃતિઓ કદાપિ બંધાતી નથી.
વળી એક વાત ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે કે ઊંચા પ્રકારનું પાપ બાંધવામાં કે ઊંચા પ્રકારનું પાપ ભોગવવા માટે ઉદયમાં ઊંચા પ્રકારની પુણ્ય પ્રકૃતિઓની જરૂર પડે છે. બુદ્ધિશાળી સત્તાધીશ સમર્થ માણસ, જેવું ભયંકર પાપ બાંધી શકે છે એવું મૂર્ખ કે નિર્બળ માણસ બાંધી શકતો નથી. નરકગતિ પ્રાયોગ્ય પાપ એકેન્દ્રિય જીવો બાંધી શકતા નથી, પંચેંદ્રિય જીવો જ બાંધી શકે છે.
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |