Page Text
________________
યોગદૈષ્ટિ સમુચ્ચય ધર્મરૂપ છે, અને તે મોક્ષમાર્ગ છે. તેના બદલે જે અતત્ત્વનો માર્ગ છે, તે અધર્મ છે, સંસારનો માર્ગ છે. વ્યવહારનય મોક્ષના ઘણા માર્ગ માને છે. આ ધર્મ ઊંચો છે, આ નીચો છે, એમ ધર્મના ભેદો વ્યવહારનયના મતે છે. તત્ત્વને સમજવા માટે નહિ પણ જય-પરાજયની બુદ્ધિથી કરાતો વિવાદ એ ચિત્તની કલુષિતતા વધારનાર હોવાથી ત્યાજ્ય છે. એ બાબતમાં વિશેષ સ્પષ્ટીકરણ કરતાં કહે છે કે અતીન્દ્રિય પદાર્થોનો સંપૂર્ણ નિશ્ચય અનુમાન કે યુક્તિથી થઈ શકતો નથી. તેનો સામાન્ય નિર્ણય શાસ્ત્રો અને યુક્તિઓથી કરી શકાય છે. જેમકે મોક્ષતત્ત્વ છે તેની સિદ્ધિ યુક્તિથી કરી શકાય છે. પણ તે સ્થાન કેવું છે? કેટલું લાંબુ-પહોળું છે? આકાર કેવો છે? આ બધી વિશેષ વાતો યુક્તિથી સિદ્ધ કરી શકાતી નથી. જો કરી શકાતી હોત તો આજ સુધીમાં પંડિત પુરુષોએ તેનો નિર્ણય કરી જ લીધો હોત. એ વિશેષ વાતોના કોઈ પુરાવા કે હેતુ તીર્થકરોએ પણ શાસ્ત્રમાં આપ્યા નથી. માટે એવી બાબતોમાં શુષ્ક તર્કો કરવા નહિ કે કદાગ્રહ રાખવો નહિ. બુદ્ધિશાળી પુરુષોએ કરેલાં અનુમાનોમાં પણ બીજો માણસ દોષ બતાવી શકે છે. માટે તત્ત્વાતત્ત્વ કે ધર્મની બાબતમાં કદી કદાગ્રહ ન રાખવો. દષ્ટ, ઈષ્ટ અને અનુભવને સંગત થતી વાતો હોય તેનો આગ્રહ રાખવો. કારણકે એ સદાગ્રહ છે. કદાગ્રહએ મિથ્યાત્વ છે, સદાગ્રહ એ સમ્યક્ત. મુક્તિમાં જવું હોય તેણે છેવટે લાયોપથમિક ધર્મો પણ છોડવાના છે તો પછી કદાગ્રહ છોડ્યા વગર કેમ ચાલશે? માટે કદાગ્રહને છોડીને આત્માને હિતકારી હોય તે ઉત્સર્ગ માર્ગ કે અપવાદ માર્ગ હોય તેને આદરવો. એકાન્ત છ કાય જીવની દયામાં પણ ધર્મ નથી, તેમાં પણ અનેકાન્ત માનવો પડે છે. અર્થાત્ કોઈ વિશિષ્ટ દ્રવ્ય,ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવને આશ્રયીને કોઈ વિશિષ્ટ સંયોગોમાં હિંસા પણ ધર્મરૂપ બને છે. દ્વાદશાંગી વગેરે શાસ્ત્રો એ તો સાધન માત્ર છે, બાકી અતીન્દ્રિય પદાર્થોનું વિશેષ જ્ઞાન તો અનુભવથી જ થાય છે.
મિથ્યાત્વે આખાય જગતમાં જીવોને ફસાવવા માટે ત્રણ જાળ પાથરેલી છે. (૧) વિષયની જાળ (૨) કષાયની જાળ (૩) કુતર્કની જાળ. ત્રીજી-ચોથી યોગદષ્ટિવાળા મહાત્માઓ પહેલી બે જાળની ભયંકર ચુંગાલમાંથી છૂટી ગયા છે; પરંતુ ત્રીજી કુતર્કની જાળમાં ફસાઈ ગયા છે. આ કુતર્કની જાળ તેમને સમકિત પામવામાં આડખીલી કરી રહી છે. કુતર્કની એવી તાકાત છે કે ગુણિયલ માણસની બુદ્ધિમાં પણ ભ્રમ ઉત્પન્ન કરીને તેને ઊંધા માર્ગે દોરે છે. કામરાગ અને સ્નેહરાગને જીતનારા મહાત્માઓને પણ આ દષ્ટિરાગ હેરાન કરી નાખે છે અને અધર્મમાં ધર્મની બુદ્ધિ કરાવે છે.
આ ચોથી દષ્ટિવાળા મહાત્માઓને શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજા ઉપદેશ આપતાં કહે છે કે તમે આખોય સંસાર છોડ્યો છે, વૈરાગ્યપૂર્વકનું તપ-ત્યાગ-સંયમમય જીવન
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |