Page Text
________________
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
૬૫
આત્મા નિત્ય છે, જગત પણ નિત્ય છે, માટે સત્કાર્યો કરવાં એ સફળ છે. આમ પર્યાયની ક્ષણિકતાને ગૌણ કરીને દ્રવ્યની નિત્યતાને મુખ્ય કરીને ઉપદેશ આપ્યો, જેથી શ્રોતાને આત્માની નિત્યંતા સમજાવાથી ધર્મકાર્યમાં ઉત્સાહ વધે.
હવે બીજા કેટલાક શ્રોતાઓ ભોગ-સુખમાં ખૂબ જ આસક્ત હોય છે. તેમને ખાઇપીને મોજમજા કરવામાં જ રસ હોય છે. તે વખતે તે મૃત્યુને ભૂલી જાય છે. પરલોક તેને યાદ આવતો નથી. આવા શ્રોતાજનને ઉદ્દેશીને સુગતે ક્ષણિકતાવાદનો ઉપદેશ આપ્યો. તેને સમજાવ્યું કે "જે ભોગસામગ્રીમાં તું આસ્થા રાખીને બેઠો છે એ સામગ્રી કાંઇ હંમેશાં રહેવાની નથી. તે બધી વીજળીના ઝબકારા જેવી ચંચળ છે. તે નાશ પામશે પછી તું શું કરીશ? વળી તારા માથે ય મૃત્યુની તલવાર લટકી રહી છે. તો તું જાણે ક્યારેય મરવાનું નથી એમ નચિંત થઇને કેમ ફરે છે? નિત્યતાને ગૌણ કરીને પર્યાયની ક્ષણિકતાને મુખ્ય બનાવીને તેને ઉપદેશ આપ્યો. આ સાંભળવાથી શ્રોતાને ભોગસામગ્રી અનિત્ય અને અસાર લાગે, તેમાં આસક્તિ ઓછી થાય અને આત્મહિતમાં તેને રસ પેદા થાય. આમ પોતે નિત્યાનિત્યરૂપ વસ્તુનું સંપૂર્ણ સ્વરૂપ જાણતા હોવા છતાં પોતાને જે રીતે ગુણકારી બને એ રીતે, વસ્તુના તે તે અંશને આગળ કરીને સર્વજ્ઞ ઉપદેશ આપે છે. માટે તે દેશના અદુષ્ટ જ છે. શ્રોતાની રુચિને અનુસારે ઉપદેશ આપવા પાછળ તેમનો એક જ ઉદ્દેશ છે કે કોઇ પણ રીતે તેમનામાં સંસાર પ્રત્યેનો વૈરાગ્ય જગાડીને સાનુબંધ એવું બીજાધાન કરવું છે. ઉત્તરગુણની વૃદ્ધિ વડે તે સાનુબંધ બને છે.
(૨) સર્વજ્ઞની દેશના ભિન્ન-ભિન્ન હોવાના કારણનો હવે બીજો વિકલ્પ કહે છે. ગ્રંથકાર મહર્ષિ કહે છે કે સર્વજ્ઞની દેશના તો એક જ પ્રકારની હતી પણ શ્રોતાજનોએ પોતપોતાની રુચિને અનુસારે તેમાંથી ભિન્ન-ભિન્ન અર્થઘટન કરેલું છે. સર્વજ્ઞનું એવું અચિન્ત્ય પુણ્યસામર્થ્ય છે કે તેમની દેશનાથી યોગ્ય જીવોને અવશ્ય લાભ થાય જ છે. એટલે તેમની દેશના તો એ જ હોય છે. પણ યોગ્ય શ્રોતાઓ તેમાંથી પોતાનું જે રીતે હિત થતું હોય એ રીતે નિત્યતા અનિત્યતા આદિ રૂપે અર્થઘટન કરીને બોધ લેતા હોય છે. એકની એક દેશના હોવા છતાં સૌને તે પોતપોતાનું જે રીતે હિત થતું હોય તે રીતે ભાસે છે. તેમાં પણ સર્વજ્ઞનું અતિશય અચિત્ત્વ પુણ્યસામર્થ્ય જ કામ કરે છે. તેમની દેશના અવંધ્ય હોય છે. એટલે શ્રોતા જો યોગ્ય હોય તો અવશ્ય તેને ગુણ કરે જ છે. જેટલી અને જેવી જેની યોગ્યતા હોય તેટલો અને તેવો તેને ગુણ કરે છે. જેમનું તથાભવ્યત્વ પાક્યું નથી એવા અયોગ્ય જીવોને એ દેશના ગુણકારી બનતી નથી. જેમ સૂર્યનો પ્રકાશ ઘુવડને લાભ નથી કરતો, તેમ સર્વજ્ઞની દેશના જે અવંધ્ય એટલે કે સફળ જ કહેવાય છે તે યોગ્ય જીવોને આશ્રયીને સમજવાનું છે.
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |