Page Text
________________
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
૬૪
જુદાં નામો આપતા હોય, છતાં અર્થથી વિચારીએ તો તેના સ્વરૂપ વિશે બધાનો મત એક જ છે. દરેક ધર્મવાળા એમ જ કહે છે કે તે નિરાબાધ છે, નિરામય છે, નિષ્ક્રિય છે, પરમ તત્ત્વ છે. શારીરિક, માનસિક કોઇ પ્રકારની વ્યાબાધા ન હોવાથી તે ‘નિરાબાધ’ છે. શારીરિક દ્રવ્ય રોગો અને ક્રોધાદિ કષાયરૂપ ભાવરોગો નહિ હોવાથી તે ‘નિરામય’ છે. કૃતકૃત્ય હોવાથી ‘નિષ્ક્રિય’ છે. જન્મ, જરા, મરણનો અભાવ હોવાથી આવા પ્રકારનું ‘પરમતત્ત્વ’ છે.
આ પ્રમાણે અસંમોહ જ્ઞાનથી નિર્વાણ સંજ્ઞાવાળું પરમતત્ત્વ જણાયા પછી બુદ્ધિમાન એવા પંડિત પુરુષોને તેની ભક્તિમાં કદાપિ વિવાદ ઉત્પન્ન થતો નથી: કારણકે બધાય ધર્મવાળા તત્ત્વથી તો મોક્ષતત્ત્વની વાત એકસરખી જ કરે છે.
આ નિર્વાણ તત્ત્વને સર્વજ્ઞ થયા બાદ જ પામી શકાય છે. અસર્વજ્ઞ કદી તેને પામી શકતા નથી. માટે સર્વજ્ઞપણું એ તેનો ઋજુ (સીધો) માર્ગ છે. સીધો માંર્ગહંમેશાં એક જ હોય છે. આડા અવળા, ફેરમાં જતા માર્ગ અનેક હોઇ શકે છે. પણ કોઇ પણ સ્થળે પહોંચવાનો સીધો માર્ગ તો એક જ હોય છે. માટે નિર્વાણ તત્ત્વ જો એક જ છે તો તેને પામવાના સીધા માર્ગરૂપ સર્વજ્ઞપણું પણ એક જ હોવું જોઇએ. આ પ્રમાણે સર્વજ્ઞ તે એક જ છે, તેમાં કોઇ ભેદ જ નથી, એ મૂળ વાતની સિદ્ધિ કરી.
હવે પ્રશ્ન એ થાય છે કે સર્વજ્ઞ તો એક જ છે, એક જ અભિપ્રાયવાળા છે, તો પછી તેની દેશના પણ એક જ, એકસરખી જ હોવી જોઇએ. તેના બદલે બધાની દેશના ભિન્ન-ભિન્ન હોય છે, તેનું શું કારણ? આ પ્રશ્નનું સમાધાન આપતાં કહે છે કે દેશના ભિન્ન-ભિન્ન હોવાના કારણમાં ત્રણ વિકલ્પ ઘટી શકે છે.
(૧) શ્રોતાજનો એ સંસારરૂપી રોગથી પીડાઇ રહ્યા છે. એ રોગને નષ્ટ કરીને તેમના આત્માને નીરોગી બનાવનાર સર્વજ્ઞ મહાત્મા એ વૈદ્યરૂપ છે. જેમ વૈદ્ય જેવો રોગ હોય એવી દવા આપે છે, તેમ આ સર્વજ્ઞ મહાત્માઓ પણ શ્રોતાજનનો ભાવરોગ જે જાતનો હોય અને તે જે રીતે દૂર થાય તેમ હોય એ રીતની તેમને દેશના આપે છે. આમ શ્રોતાજનોની રુચિની ભિન્નતાને કારણે કપિલ, સુગત, મહાવીર આદિની દેશનામાં ભિન્નતા છે. જેમ કે કપિલને એવા શ્રોતા મળ્યા કે જે કાલાંતર અપાયના ભીરુ હતા. કાલાંતર અપાય એટલે ક્ષણિકતા. તેમની જ આગળ જો ક્ષણિકતાનો ઉપદેશ આપવામાં આવે તો તેમને એમાં નિરાશા ઊભી થાય કે જો બધું ક્ષણિક જ છે, તો પછી સત્કાર્યો શા માટે કરવાનાં? પુણ્ય પાપ બધું જ ક્ષણિક છે, એવી નાશવંત વસ્તુ માટે પ્રયત્ન શા માટે કરવો? આમ ક્ષણિકતાથી ગભરાઇને તે સત્કાર્યો કરવાનાં છોડી દે, એવા શ્રોતાઓને આશ્રયીને કપિલે નિત્યવાદનો ઉપદેશ આપ્યો કે ભાઇ! દ્રવ્યથી તો બધું નિત્ય જ છે.
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |