Page Text
________________
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય છે. "તપ, ત્યાગ, સંયમ એ આત્માનો સ્વભાવ છે. પૌગલિક ભોગ એ આત્માનો વિભાવ છે." આવો વિવેક પ્રણિધાન રૂપે આ જીવોને હોય છે. ધર્માનુષ્ઠાનમાં મુખ્ય વિધિ પ્રણિધાનની જ છે. જેમનામાં આ પ્રણિધાન હોય છે તેઓ મોક્ષમાર્ગમાં રહેલા છે અને તેમનું અનુષ્ઠાન એ મુક્તિનું સાધક હોય છે. બીજી બધી વિધિ તો એ ધીમે-ધીમે પછી જાણતા થાય છે. જેમના વૈરાગ્ય અને વિવેક જોરદાર નથી હોતા, તેમને અતાત્વિક અનુબંધ પડે. તેનાથી બે-ચાર ભાવોમાં પુણ્ય કરાવે એવી સામગ્રી મળે છે. પછી તે અટકી જાય છે. જ્યારે તાત્ત્વિક અનુબંધ ઠેઠ મુક્તિ સુધી પહોંચાડે છે. પહેલા ગુણસ્થાનકથી તેની શરૂઆત થઈ જાય છે.
ત્રીજા નંબરનું જે અસંમોહપૂર્વકનું અનુષ્ઠાન છે, તે શાસ્રયોગવાળાનું સંપૂર્ણ વિધિપૂર્વકનું અમૃતઅનુષ્ઠાન છે. ચારિત્રમોહનીયનો જો નિકાચિત ઉદય ન હોય તો એ જ ભવમાં તે મુક્તિને આપે છે. મયણાસુંદરીને ભગવાનની પૂજારૂપ અમૃતઅનુષ્ઠાન થયું છે; પણ તેને ચારિત્રમોહનીય નિકાચિત ઉદયમાં હોવાથી તે ભવમાં ચારિત્ર કે મુક્તિ મળી શક્યાં નથી. છતાં અલ્પ ભવમાં જ તેનો વિસ્તાર છે. સંસારથી અતીત તત્ત્વને પામેલાઓ કે જેમણે સમતારૂપ આત્મરમણતાના સુખનો અનુભવ કર્યો છે,
સુજ્ય માત્રનો જેમણે ત્યાગ કર્યો છે, તેમનાં અનુષ્ઠાનો અસંમોહથી કરાયેલાં હોય છે અને તે એકાંતે શુદ્ધ હોવાથી શીઘ મુક્તિને આપનાર બને છે. આ જીવો આસન્ન મુક્તિગામી હોય છે.
અસંમોહ અનુષ્ઠાન કરનાર જીવોનું લક્ષણ બાંધતાં ગ્રંથકાર મહર્ષિએ એમ લખ્યું છે કે તેઓ પ્રાકૃત ભાવમાં ઉત્સુકતારહિત હોય છે. અહીં પ્રાકૃત શબ્દ સાંખ્યદર્શનના પ્રકૃતિ શબ્દ ઉપરથી બનેલો છે. સાંખ્યદર્શનવાળા મૂળ બે જ તત્ત્વ પ્રકૃતિ અને પુરુષને માને છે. પ્રકૃતિ જડ છે; પુરુષ ચેતન છે. પ્રકૃતિમાંથી બુદ્ધિ, મહતું, શબ્દાદિ વિષયો, ઇંદ્રિયો વગેરે ૨૫ તત્ત્વો ઉત્પન્ન થયેલા છે. તે બધાને પ્રાકૃત કહેવામાં આવે છે. પ્રાકૃત શબ્દથી શબ્દાદિવિષયોરૂપ જડસૃષ્ટિ સમજવાની છે. તેમાં ભાવવિરક્ત એવા આ જીવોને ઉત્સુકતા-રાગ હોતો નથી. માટે આ જીવો મુક્ત તુલ્ય છે.
- આ પ્રમાણે જીવોમાં બોધનો ભેદ છે. તેના કારણે તેમના આશય-પરિણામમાં ભેદ પડે છે અને આશયભેદના કારણે ફળમાં ભેદ પડે છે. | સર્વજ્ઞ એક જ છે એમ બતાવ્યા પછી હવે બતાવે છે કે નિશ્ચયથી સર્વશે ઉપદર્શિત મોક્ષમાર્ગ એક જ છે. તે માર્ગ છે ચિત્તની વિશુદ્ધિનો. દરેક ધર્મવાળા ચિત્તની વિશુદ્ધિને જ મોક્ષમાર્ગ કહે છે. ચિત્તની વિશુદ્ધિ એટલે સમભાવ. જેમ જેમ જીવની રાગ-દ્વેષની પરિણતિ મંદ પડતી જાય છે તેમ તેમ તેની ચિત્તની વિશુદ્ધિ વધતી જાય છે અને તે Y -૫
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |