Page Text
________________
૨૯
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય ૨) તત્ત્વજિજ્ઞાસા મિત્રાદષ્ટિમાં તત્ત્વ પ્રત્યે દ્વેષભાવ પ્રગટ્યા બાદ આગળ વધતાં જીવને હવે તત્ત્વ પ્રત્યે જિજ્ઞાસા જાગે છે. સંસારમાં જેમ ભોગના રસિયાને ભોગની એટલી બધી પ્રીતિ હોય છે કે ભોગપ્રાપ્તિ કરવા ગમે તેટલું દુઃખ સહન કરવા તૈયાર થાય છે. તેમ આ દષ્ટિમાં તત્ત્વ સમજવા મળે ત્યારે જ તેને સંતોષ થાય છે. એટલે અહીં કોરી જિજ્ઞાસા માત્ર નથી પણ પ્રયત્નપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરાવે એવી જિજ્ઞાસા છે.
નિયમ:- મિત્રાદષ્ટિમાં યમ હતો. અહીંયાં યમ સહિત નિયમ હોય છે. યમ એટલે પંચ મહાવ્રતો કે જેને મૂળગુણ કહેવામાં આવે છે. નિયમ એ મહાવ્રતોને પોષક એવા ઉત્તરગુણો છે. મૂળગુણને ઉત્તરગુણોની સાથે અવિનાભાવી સંબંધ છે. જેટલી ઉત્તરગુણોમાં ખામી હોય તેટલી મૂળગુણમાં પણ ખામી આવે છે. વાસ્તવિક જોઈએ તો ઉત્તરગુણોનું જ મહત્ત્વ છે. તે ઉત્તરગુણોનું સ્વરૂપ સૂક્ષ્મ હોવાથી સમજવામાં કઠિન છે. પ્રથમ મૂળગુણોનો બોધ થાય છે. પછી જેમ જેમ વિકાસ થતો જાય તેમ તેમ ધીમે ધીમે ઉત્તરગુણો સમજાતા જાય છે. નાના નાના ઉત્તરગુણોમાં પણ રુચિ જાગતી જાય તેમ મૂળગુણોની રુચિ પણ વધુ નિર્મળ બનતી જાય છે.
મિત્રાદષ્ટિમાં માત્ર મૂળગુણોનો જ બોધ હતો. તે પણ સામાન્ય સ્થૂલ કક્ષાનો જ હતો. તારાષ્ટિમાં મૂળગુણોનો બોધ મિત્રાદષ્ટિ કરતાં વિશેષ પ્રકારનો અને સૂક્ષ્મ હોય છે અને સાથે સાથે ઉત્તરગુણોનો પણ બોધ હોય છે. (આટલું ધ્યાનમાં રાખવું કે આપણે ત્યાં પાંચ મહાવ્રતો જેમ નિરવચ્છિન્ન છે, એટલે કે સર્વદ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવમાં પાળવાનાં છે, તેમ અન્યધર્મોમાં પણ તે નિરવચ્છિન્ન જ છે. તારાદષ્ટિમાં ઉત્તરગુણોરૂપ નિયમોનું પાલન છે. તે પાતંજલ યોગદર્શન પ્રમાણે શૌચ, સંતોષ, તપ, સ્વાધ્યાય, ઇશ્વરપ્રણિધાન વગેરે ઉત્તરગુણરૂપ નિયમ સ્વરૂપ છે.
શૌચ પર અસંસર્ગ સ્વાના જુગુપ્સા એ શૌચની વ્યાખ્યા છે. “પર' એટલે વિષય, તેનો સંસર્ગ ન કરવો અને પોતાના અંગની જુગુપ્સા કરવી એ શૌચની વ્યાખ્યા છે. જગતના બધા જ પદાર્થો અશુચિમય છે. કારણકે જે પરમાણુ વિષ્ટારૂપ બન્યા તે જ પાછા ધાન્યરૂપે, મીઠાઇરૂપે, વસ્ત્રરૂપે બને છે. એકબીજા પરમાણુનું એક-બીજામાં રૂપાંતર થયા જ કરે છે. માટે બધા જ પદાર્થો જગતનો એંઠવાડ છે, ગંદકી છે. તેને શુદ્ધ માનવા એ માત્ર કલ્પના છે. નિશ્ચયથી તે શુદ્ધ નથી. આમ વિચારવું તે શૌચભાવના છે. તેને ભાવશૌચ કહેવામાં આવે છે. આ શૌચભાવનાથી વાસિત થયા હોય તેને કપડાની કે શરીરની મલિનતાને દૂર કરવામાં બહુ રસ ન હોય. તેનો મેલા થવાનો સ્વભાવ જ છે. Y-૩
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |