Page Text
________________
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
૧૦૭
પ્રશસ્ત કષાયો રહેવાના જ. માટે સાચો મૈત્રીભાવ કરવો હોય તેણે પ્રશસ્ત રાગ, પ્રશસ્ત દ્વેષ, પ્રશસ્ત ઇર્ષ્યા વગેરે કરવાં જ પડે. એ હશે તો જ વિવેકપૂર્વકનો ધર્મ કરી શકશે. મૈત્રી એ બધા પ્રશસ્ત કષાયનું મૂળ છે. એટલે ઉચિત સ્થાને અને અવસરે પ્રશસ્ત કષાયો ન કરે તો એટલી મૈત્રીમાં જ કચાશ ગણાય છે. એ જ રીતે એક પણ અપ્રશસ્ત કષાય કરે તો પણ મૈત્રીમાં જ કચાશ ગણાય છે.
પાંચમી દૃષ્ટિમાં પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત બંને કષાયો હોય. તેથી તે દૃષ્ટિવાળો જીવ કદાચ ધર્મ માટે યુદ્ધ કરતો હોય છતાં તેમાં કેવળ ધર્મભાવ જ હોય એવું ન પણ હોય; સાથે અંગત સ્વાર્થ રહેલો હોય. એટલે અપ્રશસ્ત રાગ-દ્વેષ એમાં ભળેલા હોય. એટલું ખરું કે એ અપ્રશસ્ત રાગ-દ્વેષ વિવેક વગરના ન હોય. તેના વિવેકમાં કદી ખામી ન હોય. દા.ત. રામચંદ્રજીએ સીતા માટે યુદ્ધ કર્યું એ નીતિશાસ્ત્રની અપેક્ષાએ ધર્મયુદ્ધ હતું, કેમકે સીતાના શીલની રક્ષણ કરવાની તેમની ફરજ હતી; તેમ જ જગતને પણ શીલનો આદર્શ દેખાડવાનો હતો. છતાં તેની સાથે તેમને પોતાને સીતા ઉપરના કામરાગ અને સ્નેહરાગ બંને હતા. તેથી અંગત સ્વાર્થ પણ હતો. આ કારણે રામચંદ્રજીને આ યુદ્ધના કારણે પુણ્યબંધની સાથે પાપબંધ પણ થાય.
તેવી રીતે પાંડવો અને કૌરવોના યુદ્ધમાં પાંડવોના પક્ષમાં ન્યાય, નીતિ, સદાચાર વગેરે છે. છતાં રાજ્યનો લોભ હોવાથી સાથે અપ્રશસ્ત કષાય પણ રહેલા જ છે. માટે પુણ્ય-પાપ બંને બંધાય છે.
પોતાની સંપત્તિ કોઇ લૂંટી જાય, તેને મેળવવા માટે કોર્ટે જાય કે જે કાંઇ કરે, તેમાં ન્યાયનો પક્ષ કહેવાય પણ ધર્મપક્ષ ન કહેવાય. સંપત્તિને જતી કરવામાં જ ઉચિત આચરણ છે. હવે એ સંપત્તિ અયોગ્યના હાથમાં ગઇ હોય તો લડીને પાછી મેળવીને ધર્મમાર્ગમાં વ્યય કરી નાંખે, પોતાના ભોગ માટે ન વાપરે તો પુણ્યબંધ જ થાય.
ન
છઠ્ઠી દષ્ટિવાળા જીવોને સન્માર્ગ અને સન્માર્ગમાં રહેલ જીવો પ્રત્યે અત્યંત સદ્ભાવ હોય છે. તેથી સન્માર્ગ કે સન્માર્ગસ્થ જીવોનું કોઇ અહિત કરતું હોય તો આ જીવો તેની ઉપર ક્રોધાદિ કષાયો કરે; પણ તે કષાયો પ્રશસ્તકોટિના જ હોય. સામા માણસના હિતની બુદ્ધિ જ હોય કે તે વિશેષ પાપ ન કરે. આમ તેની ઉપરનો મૈત્રીભાવ તો બેઠેલો જ હોય.
છઠ્ઠી દૃષ્ટિવાળા જીવોનો બીજો ગુણ એ છે કે તેઓ વિષયથી વિરક્ત હોય છે. પાંચમી દૃષ્ટિમાં માત્ર દૃષ્ટિરાગને નાબૂદ કરેલો હોય છે પણ વિવેકપૂર્ણ કામરાગ અને સ્નેહરાગ બેઠેલા હોય છે. જ્યારે આ દૃષ્ટિમાં કામરાગ અને સ્નેહરાગ પણ નથી હોતા, માત્ર પ્રશસ્ત કષાયજન્ય ગુણાનુરાગ હોય છે. વિષયોમાં તેઓ અલિપ્તભાવે માત્ર શરીરથી
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |