________________
આ બધી વાતો ભારે લાગે તો કહેજો, આપણે વધારે દોહરાવીશું, વધારે ખુલાસા સાથે સરળ કરીને સમજાવીશું પરંતુ જૈન માત્ર આ સિદ્ધાંતને સમજવો જ જોઈએ. જૈન કુળમાં જન્મ્યા, જૈન શાસનને પામ્યા, પછી આનો પરિચય ન થાય તો આપણે વિશિષ્ટ રૂપે કંઈ પામ્યા નથી તેમ કહેવાશે. જૈનમાત્રમાં પ્રભુ મહાવીરના અનુયાયી તરીકે એટલી જિજ્ઞાસા તો જોઈએ જ કે પ્રભુના ઉપદેશમાં શું વિશેષતા છે. તે જાણી શ્રદ્ધા, સમજણ કેળવો; પ્રસંગે સાંભળો, વિચારો, મનન કરો. સાદ્વાદ ભણવા બેસો તો આખી જિંદગી પૂરી થઈ જાય. તેમાં ઘણાં રહસ્યો ભરેલાં છે, પરંતુ તમારે તો અત્યારે પૂર્વભૂમિકારૂપ પરિચય કેળવવાનો છે. માટે પહેલાં એકાન્તવાદ, અનેકાન્તવાદ શબ્દો સમજવા પડે.
અનેકાન્તવાદ ફેરફુદરડીવાદ નથીઃ
અત્યારે ઘણા આ અનેકાન્તવાદને વાંચતા હોય છે, તેના વિષે લખતા પણ હોય છે, પ્રવચન પણ તેના પર આપતા હોય છે; પરંતુ અમારે દુઃખ સાથે કહેવું પડે છે કે તેમાંથી ઘણા ઓછાને આનો સાચો પરિચય થયો હોય છે. જૈનો સુધ્ધાંમાં પણ આ વિષે જુદી-જુદી માન્યતાઓ હોય છે. જૈન ધર્મ ઉપર લેક્ટર આપનારા એક પ્રોફેસર મને કહે કે “આ તો વ્યાવહારિક સિદ્ધાંત છે. સમગ્ર વ્યવહારમાં તેને ગોઠવી શકાય. બે વાક્યમાં હું આ સિદ્ધાંતને સમજાવી શકું. “કોઈપણ વસ્તુનો આગ્રહ રાખવો, જેમ કે આ વસ્તુ આમ જ છે, તેને જ પકડી રાખવું તે એકાન્તવાદ. કોઈપણ વસ્તુને પકડી નહિ રાખવી, બંને બાજુથી સ્વીકાર કરવો એટલે અનેકાન્તવાદ.” આમ કહેનાર આ હિન્દી પ્રોફેસર હતા. માટે છેલ્લે કહે કે “યહી હૈ, એ એકાન્તવાદ, યહ ભી હૈ, એ અનેકાન્તવાદ.” હું તો આ સાંભળીને આભો જ બની ગયો. જો આવો અનેકાન્તવાદ સ્વીકારીએ તો કોઈપણ સિદ્ધાંત નિશ્ચયરૂપે સિદ્ધ ન થાય. પછી તો પરમાત્માની પૂજા કરવી સારી જ છે, એમ પણ ન બોલાય; નહિતર એકાન્તવાદ થઇ જશે. એના બદલે પરમાત્માની પૂજા કરવી સારી પણ છે, એમ બોલો તો અનેકાન્તવાદ થાય. માટે નહિ સમજેલા આવા બધા ગોટાળા કરે છે.
- અમે પણ જો કોઇ વિધાનો મક્કમતાથી કહીએ, જેમ કે વ્યસનો સેવવાં પાપ જ છે, તે દુર્ગુણો છે; આ રીતે મક્કમતાથી વર્ણન કરીએ તો અમે એકાન્તવાદી થઈ ગયા તેમ માને. એક વાતને ખોટી જ કહી, બીજી વાતને સાચી જ કહી એટલે શું એકાન્તવાદ આવી જાય? આનો મતલબ તો શું થયો? કોઈ વસ્તુનો આગ્રહ તે એકાન્તવાદ, કોઇ વસ્તુનો આગ્રહ નહિ તે અનેકાન્તવાદ. પરંતુ જૈન શાસનમાં અનેકાન્તવાદનો આવો અર્થ નથી કે
* *
* *
* *
*
* *
રોલ
જો
એક
જ જ ર
જ
સ &
ક
ક જોર
* * અનેકાંતવાદ
૧૩