________________
ઉદાસીનરૂપે જે સ્થિત છે. તે તેની હંસના મોતીના ચારાની પણ ઉપમા આ રીતે ઘટાવી શકાય. વળી તે પરભાવમાં તો રમતું નથી પરંતુ સ્વભાવ તરફ પણ ગતિ કરતું નથી. કેવળ સ્વરૂપમાં સ્થિત ગતિ છે. માટે બધા નિર્મળ આત્માઓ રૂપી હંસોમાં પણ આ પરતત્ત્વ મહાન હોવાથી મહાયંસ છે.
અરિહંત પરમાત્મા કેવા છે ? મહાયંસ છે. આત્માને હંસની ઉપમા આપવામાં આવે છે કારણ કે હંસના ગુણોનો અલ્પાંશ તેને મળતો આવે છે. હંસ વર્ણથી ઉજળો મોહક છે. આત્મા પરમ સ્વરૂપને પામેલો છે. જેમાં કર્મ મલના અંશો નાશ પામી ગયા છે માટે વર્ષે આત્મા ઉજળો છે કેમકે આત્મા કર્મ સહિત મલીનતાથી કાળો છે અને કર્મ રહિત આત્માની કલ્પનામાં નિર્મળતાથી ઉજ્વળ છે એમ લાગે છે માટે આત્મા પરમાત્મસ્વરૂપ નિર્મળ હંસ જેવો ઉજળો છે. •
વળી હંસની ઉત્તમતા છે કે તે મોતીનો ચારો ચરે છે. જ્યાં ત્યાં તે મુખ નાંખતો નથી તેમ આત્મા ઉત્તમ એવા પોતાના જ્ઞાનાદિ ગુણોનો ભોગ કરે છે પણ પરભાવોમાં મુખ નાખતો નથી સ્વભાવમાં રહે છે તેથી પરમાત્મ સ્વરૂપી આત્મામાં એ ઉત્તમતા છે કે તે પોતાના ઘરમાં રહીને પોતાના જ ગુણોનો ભોગ કરે છે. ઉત્તમ હંસ માનસરોવરને છોડતો નથી તેને તેમાં જ પ્રીતિ હોય છે. તેમ પરમાત્મા (અરિહંત ભ.) સ્વરૂપ આત્મા સ્વભાવને છોડી પરભાવમાં જતો નથી અને સ્વભાવમાં જ રમણતા કરે છે. માટે પરમાત્મા મહાહસ છે.
હંસરીનાથ - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે? હંસરાજ છે. નિર્મળ આત્માઓ રૂપી હંસોમાં પરતત્ત્વ છે તે સર્વોપરી છે. કારણ કે બીજા નિર્મળ આત્માઓ સ્વભાવમાં જ સ્થિર છે માનસરોવરને છોડી દે તેવા સામાન્ય હંસો કરતા માનસરોવરનો હંસ તેને નહિ છોડતો હોવાથી હંસરાજ છે તેમ પરતત્ત્વ સ્વરૂપને છોડતું નથી; બીજા નિર્મળ
શકસ્તવ
