________________
શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામીજી 428
સંબંધી પદાર્થોમાં જ મારાપણું કરતાં હોવાથી દેહ-તાદાત્મ્ય બુદ્ધિથી સર્વદા સર્વત્ર કર્મના કર્તા બને છે. તેથી જ કર્મના વિપાકને ભોગવનારા કર્મના ભોક્તા પણ બને છે. આ પ્રમાણે સંસારી બહિરાત્મ જીવને કર્મચેતના અને કર્મફળ ચેતનારૂપ બંને પ્રકારો હોય છે. એ કર્મના ઔદયિક-ભાવમાં જ રાચનારા પુદ્ગલાભિનંદી જીવો હોય છે.
જેમ જેમ જીવ આત્મજ્ઞાની થતો જાય છે, તેમ તેમ દેહમાં હું બુદ્ધિ ઘટતી જાય છે. અને તેમ થતાં દેહ અને દેહ સંબંધી પદાર્થોમાં મારાપણું છૂટતું જાય છે. એમ થતાં તેની કર્મચેતના અને કર્મફળ ચેતના પણ સુધરતી જાય છે. મમત્વથી છૂટી સમત્વ તરફ ગમન કરે છે. ગતિમાંથી પ્રગતિમાં આવે છે. પરિઘભ્રમણ ત્યજી કેન્દ્રગામી બને છે.
આત્મામાંથી આત્મ અજ્ઞાન અને અજ્ઞાનજનિત ભાવો જેમ જેમ ખતમ થતાં જાય તેમ તેમ અંતરાત્મા બનેલો જીવ, ક્ષપકશ્રેણી દ્વારા કેવળજ્ઞાનની ભૂમિકાએ પહોંચે છે. એ પછી જ કર્મચેતના અને કર્મફળ ચેતનાનો અંત આવે છે, જ્ઞાનધારા ચાલુ થાય છે; જેના અસ્ખલિત પ્રવાહમાં ઉપર ને ઉપર ઉઠતો, જ્ઞાનચેતનાને સ્પર્શી, શુદ્ધ ચૈતન્યઉપયોગમાં સ્થિર થાય છે. ઉપયોગ-શુદ્ધિ અને ઉપયોગ-સ્થિરતાને પામી, પછી તે સહજયોગે ઉપયોગવંત બની કૈવલ્યાવસ્થામાં પ્રવર્તે છે. નિસ્તરંગ બની ઉપયોગની નિષ્કપતાને પામે છે. ઉપયોગ નિષ્કપ થતાં માત્ર યોગકંપન રહે છે, તેથી રસ-બંધ નહિ રહેતાં કેવળ એક સમયનો સ્થિતિબંધ અને શાતાવેદનીયનો પ્રકૃતિ-બંધ રહે છે. આ દશામાં પૂર્ણ જ્ઞાનમયતા છે, તેથી કાષાયિક કર્મબંધ ન હોવાથી કર્મચેતના અને કર્મફળ ચેતના નથી. માત્ર જ્ઞાતૃત્વ રહે છે.
બારમા વાસુપૂજ્યસ્વામીના પુષ્ટ આલંબનથી કર્મચેતના અને
(અ) કષાયોના દબાવાપણાથી મોક્ષ નથી. કષાયોના ઘટવાપણાથી મોક્ષ છે. (બ) ઉપશમશ્રેણિથી વીતરાગ તો બનાય છે પણ મોક્ષ નથી થતો. મોક્ષ તો ક્ષપકશ્રેણિથી જ છે.
