________________
427
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
દેહભાવ અને દેહમોથી યુક્ત છે, તે સચેતન સંસારી બહિરાત્મા છે.
જ્યારે જે દેહમોથી રહિત પણ, આત્મભાવ ધરાવનારા દેહધર્મ સહિત છે, તે અંતરાત્મા છે.
જીવાત્મા, અનાદિ અનંતકાળથી કર્મસંયોગવાળો હોવાના કારણે પોતાના મૌલિક સ્વરૂપ અને સ્વ-ભાવથી વિખૂટો પડી ગયેલો છે. તેથી જ તે પોતાનાથી એટલે કે આત્મસ્વરૂપથી અજ્ઞાન છે. અજ્ઞાની હોવાથી, આશાનો દાસ બની, પર પદાર્થોને મેળવવા તૃષ્ણાતુર ગાંડોઘેલો બન્યો છે. એ માટે અનીતિ, અનાચાર, નિર્દયતા, કઠોરતા, પરપીડન, આદિપાપાચારનું સેવન કરતાં જરા પણ હીચકચાતો નથી-અચકાતો નથી. આ જ જીવની કર્મચેતના છે. એ કર્મચેતના તેને કર્મધારામાં જકડી રાખે છે. અને તેનો દોરવાયો તે દિશાહીન, લક્ષ્યહીન બની તણાઈ જાય છે.
કર્મધારા એ પ્રકૃતિની ધારા છે જે બાધારા છે. એની સામે જે જ્ઞાનધારા છે તે આત્મધારા છે એટલે કે ભીતરની ધારા છે. એ કર્મધારાના વહેણમાં ક્યારેક દેવ-ગુરુ-ધર્મના તથા સદાગમના નિમિત્તને પામીને દયા, દાન, મૈત્રી, પ્રેમ, કરુણા, વાત્સલ્ય, આદિ શુભભાવવાળો બની સદાચારનું સેવન કરે છે, ત્યારે તે પૂર્વની, અનાદિથી આચરાઈ રહેલી, અશુભ કર્મચેતનાથી બચી, શુભ કર્મચેતનાના વહેણને પામીને તેના પ્રભાવે, દુર્ગતિદાયક નરકાદિના દુઃખોથી બચી, સદ્ગતિ પામી દેવ-મનુષ્યલોકના દુન્યવી, ભૌતિક સુખને મેળવે છે.
અશુભ કર્મચેતનાના ફળ સ્વરૂપ મળતું દુઃખ અને શુભ કર્મચેતનાના ફળ સ્વરૂપ પ્રાપ્ત થતું સુખ, ઉભય સુખ-દુઃખ; શાતા-અશાતા સ્વરૂપ કર્મફળચેતના છે.
આત્મ-અજ્ઞાની જીવો અનાદિકાળથી દેહ એ જ “હું” અને દેહ
અનુબંઇ જીટિએ ગાયંસ0નકનું મૃત્ય છે
