________________
723
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
પણ સ્વ સમય અને પર સમયની જ પુષ્ટિ કરી છે અને તેના દ્વારા દ્રવ્યદૃષ્ટિમાં એકરૂપ થવાનું અને પર્યાયદષ્ટિને ત્યાગવાનું જ જણાવેલ છે. દ્રવ્યદૃષ્ટિથી જોતાં કેન્દ્રમાં એકલો ત્રિકાળી, ધ્રુવ એવો શુદ્ધાત્મા જ છે,
જ્યારે પર્યાયદષ્ટિ ભેદરૂપ હોવાથી પર્યાયો અનેકતા ઉત્પન્ન કરે છે અને તેથી તે પર્યાયો એ પરિઘમાં છે.
સમુદ્રમાં ઉત્પન્ન થયેલા મોજાઓ-તરંગો, જેમ સમુદ્રમાં સમાય છે તેમ ઉત્પન્ન થયેલા આ પર્યાયો પુનઃ તે દ્રવ્યમાં જ સમાય છે. ભેદ કથનથી દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રરૂપ પર્યાયો અનેકરૂપ છે, અલખ સ્વરૂપ છે. અલખ એવો આત્મા પોતે જ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર થકીં અનેક સ્વરૂપ વાળો છે. જ્ઞાન-દર્શન અને ચારિત્ર દ્વારા પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય કેવળ આત્મા જ છે.
ભેદ કથનથી તેની વિવક્ષા અનેક રીતે કરી શકાય છે, જે અંતે તો કેવળ એક પરમાત્મ દ્રવ્યને જ ઓળખાવે છે. અંતે તો દ્રવ્યદૃષ્ટિસ્વસમયમાં તરૂપ થવું તે જ લક્ષ્યાર્થ છે. ઉપયોગવંત આત્મા સ્વરૂપમાં લીનતા સાધવા દ્વારા લક્ષ્યને ભેદે છે, તે જ મનુષ્ય જીવનની સાર્થકતા છે. નિર્વિકલ્પ ઉપયોગમાં રહેવું તે લક્ષ્ય છે. જ્યાં સુધી પર્યાય દૃષ્ટિ છે, પર્યાયોમાં જ વિશેષતા છે, પર્યાયોમાં જ રાચવાપણું છે, ત્યાં સુધી તે લક્ષ્ય હસ્તગત થતું નથી. ખાવા પહેલાં ખાદ્ય વાનગી વિષેના અને એને તૈયાર કરવામાં અનેક સંકલ્પ વિકલ્પો છે પણ તૈયાર કરાયેલી વાનગી આરોગતા વાનગીમયતા નિર્વિકલ્પદશા છે. એનું માત્ર આસ્વાદન છે.
નિર્વિકલ્પ અવસ્થાને પામવા તૈલધારાવતું ઉપયોગ બનાવવાનો છે. તે માટે પર સમય-પર દષ્ટિ-પર્યાયદષ્ટિમાં જે અનાદિકાલીન રમણતા છે તેને છોડવાની છે. પોતાના સ્વરૂપને વારંવાર યાદ કરી, તેની રૂચિ
સંસારનું મૂળ મોહનીયકર્મ છે. અને મોહનીયકર્મનું ફળ વેદનીયકર્મ છે.
