________________
શ્રી અરનાથજી
706
છતાં પોતાનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ ટકાવી રાખે છે. ભાવજ્યોતિ શુદ્ધાત્મામાં લીન થાય છે તેવા પ્રકારના ધ્યાનાભ્યાસીઓને ધ્યાનાભ્યાસકાલે આત્માની વિશુદ્ધિ વધતાં આત્માને અનાહત નાદ, સુધારસ તેમજ બીજા પણ અનેક પ્રકારના પૌદ્ગલિક ચમત્કારો, જેવાં કે દૂરદર્શન, ભાવિમાં થનારી વસ્તુઓની આગાહી વગેરે ત્રણેકાળ સંબંધી પાર્થિવ વસ્તુઓને સૂચવનારો જે વિષય પ્રકાશ ઉત્પન્ન થાય છે, તે આત્મા પોતે આત્મસાધનામાં આગળ વધી રહ્યો છે તેને સૂચવનારો આંતર પ્રકાશ છે.
ભાવજ્યોતિ એ જ્ઞાનજ્યોતિ છે અને તે ધ્યાની, બ્રહ્મવિદ્ આત્મસ્થ યોગીઓને સહજ અનુભવગમ્ય છે, જે નિર્વિકલ્પ સમાધિમાં અનુભવાય છે. ચારિત્રમાં રમણતા કરતા મુનિ પ્રવરોને ચારિત્રપર્યાયની વૃદ્ધિથી વિશુદ્ધિ વધતાં તેજોલેશ્યા, શીતલેશ્યા વગેરે લબ્ધિઓ પ્રગટે છે તે આત્મિક નિર્મળ સુખને તે અનુભવી રહ્યા છે તેનું સૂચક છે.
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચર્યમાં ભગવાન હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજાએ જે આંઠ યોગની દષ્ટિઓ વર્ણવેલ છે, તે પૈકી સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ પૂર્વેની તણાગ્નિ, છાણાગ્નિ, કાષ્ટાગ્નિ અને દીપકના જેવી પ્રકાશમાન જ્ઞાનજ્યોતિનું જે નિર્દેશન કરેલ છે તે આત્માના ગુણ પ્રત્યયનો અંશ છે. આગળ વધતાં ધ્યાનારૂઢ યોગીઓને અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન રૂપે આ જ દિવ્ય આત્મજ્યોતિ જ પ્રકાશે છે. જ્યારે પરમ જ્યોતિ માટે કહ્યું છે કે –
ઉપર કહેલ જ્યોતિ કરતાં ચિરકાળ સુધી ટકનારો પ્રકાશ પ્રયત્ન વિના ધ્યાનજન્ય સમાધિમાં જે ઉત્પન્ન થાય છે તે પરમજ્યોતિ કહેવાય છે. આત્માની આ પરમ જ્યોતિ કે જે પરિમિત ક્ષેત્રને પ્રકાશનારી છે, તે દ્રવ્યજ્યોતિ અને ભાવજ્યોતિ કરતાં નિરાળી અને નિરુપમ છે. એને કોઇ બાહ્ય આલંબન કે આકાર નથી. એ નિરાકાર સ્વરૂપમયી છે. એ નિર્વિકલ્પ
દૃષ્ટિને દૃશ્યમાં સમાવવી તે બહિરાત્મ ભાવ છે.
દૃષ્ટિને દૃષ્ટામાં સમાવવી તે અંતરાત્મ ભાવ છે જે સાયી સાઘના છે.
