________________
707
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
સમાધિમાં અનુભવગમ્ય છે. તે પરમજ્યોતિ ઘાતીકર્મનો સર્વથા ક્ષય થતાં કેવલજ્ઞાનની નિર્મળ પરમ જ્યોતિને પણ ખેંચી લાવે છે કે જે પૂર્ણ શુદ્ધાતમ યોગીઓને ગુણસ્થાનક ક્રમારોહના તેરમા અને ચૌદમા ગુણસ્થાનકના અંતિમ ચરણમાં ગમ્ય થાય છે. તેને અનુક્રમે સયોગી સ્થિતિ અને અયોગી સ્થિતિનો યોગ કહે છે.
દ્રવ્ય જ્યોતિઓ જેમ સૂર્યની તેજસ્વીતામાં સમાય છે તેમ આત્માના દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર, તપ, વીર્ય વગેરે અનંત ગુણો કે જેને આત્માની શક્તિ પણ કહેવાય છે, તે આત્મામાં જ સમાય છે અર્થાત્ આત્મા તેના અનંત જ્ઞાન-દર્શનાદિ ગુણોથી ભિન્ન નથી. જેમ જેમ આત્માનો ઉપયોગ વિષયોમાંથી નીકળીને આત્મામાં સમાતો જાય છે.તેમ તેમ આ પરમ જ્યોતિનું પ્રગટીકરણ આત્મસ્થ યોગીઓને તેની વિશુદ્ધ પર્યાયમાં અનુભવાય છે.
બદામ, પિસ્તા, ઈલાયચી, કેશર, મિશ્રિત બનાવાયેલ હલવામાં હલવાનો જ સ્વાદ છે પણ બદામાદિનો ભિન્ન ભિન્ન સ્વાદ નથી. અથવા તો તુવરદાળ, મીઠું, મરચું, હળદર, રાઈ, કોકમ આદિ ઘટકોમાંથી બનાવેલી દાળમાં દાળનો જ સ્વાદ છે પણ મીઠા મરચાદિનો ભિન્ન ભિન્ન સ્વાદ નથી. તેવી જ રીતે આત્માના શુદ્ધ પરમાત્મસ્વરૂપમાં દર્શન જ્ઞાનાદિ અનંતગુણોના એક પિંડરૂપે આત્માનું વેદન હોય છે.
“તારા, નક્ષત્ર, ગ્રહ, ચંદ્રની જ્યોતિ દિનેશ મોઝાર રે” એના દ્વારા એ વિદિત થાય છે કે સૂર્યની તેજસ્વીતાની અપેક્ષાએ નાના નાના ઘટકો જેવા નક્ષત્ર, ગ્રહ, તારા, ચંદ્ર, દીપક, મણિ, વીજળી આદિની તેજ કલા ક્ષીણ-હીન ભાસે છે. વળી જે કાંઇ કિંચિત્ પ્રકાશ છે તે સૂર્યના પ્રકાશમાંથી મેળવાયેલો પ્રકાશ છે. તેથી એ વિચારી શકાય કે આત્મામાં
જે આત્માના ગુણોને પ્રાપ્ત કરે છે તે અઘ્યાત્મમાર્ગમાં છે.
