________________
693
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
ઉપરોક્ત બાબતને વધુ સ્પષ્ટ કરતાં ભગવાન કહે છે કે
કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા ઇચ્છનાર આત્માએ બાહ્ય સામગ્રીની અપેક્ષા રાખી પરતંત્ર થવું નિરર્થક છે. (બાહ્ય સામગ્રીનો સ્વીકાર કરવો એ જુદી ચીજ છે અને તેની અપેક્ષા રાખીને પરાધીનપણે જીવવું એ બીજી વાત
છે) શુદ્ધોપયોગમાં લીન આત્મા પોતે જ છ કારકરૂપ થઇને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે. આત્મા પોતે અનંત શક્તિમાન જ્ઞાયક સ્વભાવ વડે સ્વતંત્ર હોવાથી પોતે જ ‘“કર્તા” છે. પોતે કેવળજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરતો હોવાથી કેવળજ્ઞાન એ ‘“કર્મ’” છે અથવા તો કેવળજ્ઞાનથી પોતે અભિન્ન હોવાથી આત્મા પોતે જ ‘કર્મ” છે. પોતાના અનંત શક્તિવાળા પરિણમન સ્વભાવરૂપ ઉત્કૃષ્ટ સાધન વડે કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરતો હોવાથી આત્મા પોતે જ “કરણ’’ છે. પ્રાપ્ત થયેલ કેવલજ્ઞાનનું દાન પોતાને જ કરતો હોવાથી પોતે જ ‘‘સંપ્રદાન’” છે. પોતાનામાંથી મતિ-શ્રુતાદિ અપૂર્ણજ્ઞાન દૂર કરીને કેવલજ્ઞાનને પોતાનામાંથી જ પ્રગટાવતો હોવાથી તેમજ સહજ જ્ઞાનસ્વભાવ વડે ધ્રુવ રહેતો હોવાથી પોતે જ “અપાદાન’” છે અને પોતાનો આધાર લઈને પોતાનામાં જ કેવલજ્ઞાન પ્રગટતુ હોવાથી પોતે જ ‘“અધિકરણ’’ છે, આમ સ્વયં પોતે જ છ કારકરૂપ થતો હોવાથી સ્વયંભૂ પણ કહેવાય છે.
સ્વયંભૂ-સ્વતઃ હોવાથી, સંબંધોથી છૂટવાપણું છે માટે છઠ્ઠી વિભક્તિ ‘“સંબંધ’” અર્થમાં છે તે અહિંયા કારકની વ્યાખ્યામાં અપ્રસ્તુત છે. આત્માનું પરમાત્મા સ્વરૂપે પરિણમન એ નિર્બંધ થવારૂપ છે એટલે ત્યાં કોઈ સંબંધને અવકાશ નથી.
હવે ‘સ્વ-સમય'માં ‘સમય' શબ્દને ઓળખીએ. સમય એટલે જીવ નામનો પદાર્થ, તેમાં સાર જે દ્રવ્યકર્મ-ભાવકર્મ અને નો-કર્મથી
મોક્ષ ‘સચ્ચિદાનંદ’ સ્વરૂપથી સમજવો અને સમજાવવો જોઇએ.
