________________
415
118
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
:
ન પણ હોય એવું બને; માટે તે ગ્રહણ યોગ્ય-ઉપાદેય છે કે હાનત્યાજ્ય-હેય છે તેનો બુદ્ધિપૂર્વક નિર્ણય કરવો.
લક્ષ્યાર્થ-વિવેચનઃ જ્ઞાનદશાના સંપાદનનો ક્રમ શ્રત, દૃષ્ટ અને અનુભૂતનો છે. શ્રત, દૃષ્ટ બનતાં એનો રંગ ગાઢો થાય છે. અનુભૂત થતાં એનો રંગ ચઢે છે અને એના રંગે રંગાઈ જવાય છે. અર્થાત્ જે શાબ્દિક હતું તે હાર્દિક બને છે.
કેરી શબ્દ સાંભળવા માત્રથી કે કેરીને કેરીરૂપે જોવા માત્રથી કાંઈ કેરીનો સ્વાદ આવતો નથી. એ તો કેરીની કેરી તરીકેની માત્ર જાણ એટલે કે ઓળખ જ છે. કેરીને આરોગી કેરીથી એકરૂપ થયેથી જ કેરીનો આસ્વાદ આવે છે. અને ત્યાર પછી જ કેરીની કેરી તરીકે પરિપૂર્ણ, In totality સમગ્રતયા, હાર્દિક સમજણ આત્મસાત્ બને છે.
' શબ્દ એ તો ભાવને વહન કરનારું વાહન છે. જે ભાવનું શબ્દ વહન કરે છે, તે ભાવથી શબ્દોચ્ચારણ કરનાર વક્તા અને શબ્દોચ્ચારણ સાંભળનાર શ્રોતા ભાવિત થતાં નથી, ત્યાં સુધી તે શાબ્દિક જ રહે છે. ભાવ તો શબ્દની તાકાત છે, જે વક્તાના શબ્દને અસરકારક બનાવીને શ્રોતાને અસર પહોંચાડી પ્રભાવિત કરે છે. ભાવથી ભાવિત બનાવનારો, શબ્દ જ હાર્દિક બનીને એનો રંગ લગાવે છે.
શબ્દમાંથી નિઃશબ્દ-અશબ્દમાં જવાનું છે. શબ્દ એ પણ વિકલ્પ છે. એ અક્ષરનો બનેલો છે કે જે અક્ષર સ્વયં નિર્વિકલ્પ છે. માત્ર વર્ણાક્ષરના ઉચ્ચારણથી કોઈ વિકલ્પનું સ્કૂરણ ન થાય. તેથી તો વર્ણમાળાના અક્ષરોનું નિર્વિકલ્પ બનવા માટે ધ્યાન ધરવામાં આવે છે, કે જેની પ્રક્રિયા કલિકાલ સર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યજીએ યોગશાસ્ત્રમાં બતાવી છે. સિદ્ધચક્ર પૂજનમાં પણ વર્ણાક્ષરોનું એના વર્ગાનુસારે પૂજન થાય છે. કેવળ “ફના ઉચ્ચારણમાં વિકલ્પ નહિ સ્લેરે. પરંતુ કમલ” કે “કાકા’ શબ્દના ઉચ્ચારણથી
(અ) અધ્યાત્મમાં સમાધાન જ હોય અને તેથી સમાઘિ જ હોય. (બ) કલેશ અને સંઘર્ષ હોય ત્યાં અધ્યાત્મ ન હોય પણ અસમાધિ હોય.
