________________
677
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
મન જ મનુષ્યને બંધન કે મુક્તિનું કારણ છે. મનને વશ કર્યું, તેણે સઘળુ સાધ્યું અર્થાત્ તેની જ મુક્તિ છે. જેને ઈચ્છા નથી, વિચાર નથી તેને મન નથી. વ્યવહારમાં આપણે બોલીએ છીએ કે, “આને તો કાંઈ મન થતું નથી'.
અધ્યાત્મ ક્ષેત્રે તો જેને ઈચ્છા નથી અને વિચાર નથી તેને મન નથી એટલે કે દ્રવ્ય મન હોવા છતાં ભાવ મન નથી. આ વાત તો શત પ્રતિશત સાચી જ છે. યોગીરાજ કહે છે કે અમે એને ખોટી કહેતા નથી. . પણ મનને સાધી લેવું એ કાંઈ બચ્ચાના ખેલ નથી. નાની સુની વાત નથી. એ તો રાધાવેધ સાંધવા જેવું છે. અપેક્ષાએ તો એમ કહેવાય કે રાધાવેધ સાધવો ય હજુ સહેલો છે પણ મનને સાધવું કઠિન છે.
કોઇ એમ કહે કે મેં મારા મનને વશ કરી લીધું છે, હવે મારે તપજપ-સંયમ-જ્ઞાન-ધ્યાનની કોઇ જરૂર નથી, અમારે આ બધા આલંબનની જરૂર નથી, અમારું મન નિષ્કલંક છે. જેમનું મન કાબુમાં ન હોય તેણે તપ-જપ કરવાના હોય. ‘મન ચંગા તો કથરોટમેં ગંગા' આવું પણ આજે બોલનારા છે પણ તેઓએ સમજવું જોઇએ કે “મન ચંગા તો કથરોટમેં ગંગા'' મગર મન લફંગા તો ફિર કિધર ગંગા ?
યોગીરાજ કહે છે કે જે આવાં બણગા ફૂંકે છે તેઓની વાતને હું માનવા તૈયાર નથી. જે લોકો એમ કહે છે કે અમે મન સાધી લીધું છે તેથી હવે અમારે બાહ્ય અત્યંતર સાધનની જરૂર નથી, તો ખરેખર તેઓએ મનને સાધેલું હોતું નથી અને જેઓ ખરેખર મનને સાધીને બેઠા છે તેઓ ક્યારે પણ ખોટા બાહ્ય બણગા ફૂંકનારા હોતા નથી તેમજ તેઓ વ્યવહાર ધર્મનો અપલાપ કરનારા પણ હોતા નથી. કહેવત પણ છે કે, “હીરા મુખસે ન કહે લાખ હમારા મોલ’’
આત્માના જ્ઞાનાદિ ઉપયોગનું શુદ્ધિકરણ કરવું તે ભાવધર્મ છે.
