________________
શ્રી કુંથુનાથજી ,
6)
676
-
- વિવેચનઃ જેણે મનને વશ કર્યું તેને સઘળી આત્મિક શક્તિ પ્રાપ્ત થઈ છે એમ સમજવું. મનને જીતનારે જગત જીત્યું છે, ઈડરિયો ગઢ જીત્યો છે એમ જાણવું. એ વાત બરાબર છે; અનુભવથી વિચારતાં તે ખોટી જણાતી નથી.
મન ઉપર વિજય મેળવનાર ચૌદ રાજલોકમાં અમારિ પડહ વગડાવે છે. સર્વજગતના જીવોને અભયદાન આપે છે. વિશ્વ માત્રના જીવોની સાથે મૈત્રીના કોલકરાર કરે છે. જગતના જીવોને આત્મીયભાવે સ્વીકારે છે, બંધુભાવે ચાહે છે, તપ-જપ-જ્ઞાન-ધ્યાન વગેરે સર્વ અનુષ્ઠાનો મનોનિગ્રહ વિના વૃથા છે; આવા વચનો અધ્યાત્મ કલ્પદ્રુમમાં આચાર્યશ્રી મુનિસુંદરસૂરિજી મહારાજાએ ઉચ્ચાર્યા છે અને જણાવ્યું કે મનને વશ કરવું એ મહાયોગ છે અને ત્યાં સુધી કહ્યું છે કે - ' જપ કરલથી કે તપ કરવાથી મોક્ષ મળતો નથી તેમ ચારિત્ર, દમ કે મૌન ધારણ કરવાથી પણ મોક્ષ મળતો નથી પણ સારી રીતે વશ થયેલું મન જ મોક્ષ આપે છે. મનને વશ કરવાના લક્ષ્ય તપ-જપાદિ કરવામાં આવે તો તે સાર્થક છે. બાકી એકલા રાગદ્વેષથી જ કે વિકારોથી મન ઘેરાયેલું હોય તો તપનું શું પ્રયોજન છે? સાધ્યની સિદ્ધિ થયે છતે સાધન છૂટી જાય છે તેમ સાધના જેમ જેમ આગળ વધે છે તેમ તેમ સાધનો ઘટતા જાય છે. પરંતુ જો સાધ્યનું લક્ષ્ય જ ન હોય અને સાધન પકડી રાખવામાં આવે તો તેનો કોઈ અર્થ પણ નથી.
આનંદઘનજી કહે છે કે જેણે મનને સાધી લીધું તેણે સઘળું સાધી લીધું એ વાત જરાયે ખોટી નથી
मन एव मनुष्याणां कारणं बंधमोक्षयोः । વાય વિષયસિદ્ધિ, મોક્ષે નિર્વિષય મૃતYII - મૈત્યોપનિષદ્ધ
યોગની જેમ ચિંતા કરીએ છીએ તેમ ઉપયોગની ચિંતા થાય છે?
