________________
[675
, હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
રૂપીપણાથી જીવ અરૂપી હોવા છતાં નવા નવા સ્વાંગ સજી નાટક કરે છે. જડપણાથી જીવ શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપને ન વેદતાં જડ એવા પુદ્ગલના ગુણોને વેદે છે. જીવમાત્રની જાત-કુલ-વંશ પરમાત્માના છે. જડ એવા પુદ્ગલની જાતના નથી. પરંતુ જીવ પોતાનો જે સચ્ચિદાનંદાણાનો જે ભાવ છે તે પોતાના આત્મામાં ન શોધતાં પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં આરોપે છે અને ત્યાં સુખને ઈચ્છે છે તેથી તે ચૈતન્ય હોવા છતાં ઉપચારથી પુદ્ગલનો બની જાય છે. | મન-વચન-કાયા-ધન અને સમય એ જીવની સંપત્તિરૂપ છે. જે સમયનો સદુપયોગ કરે છે તે બાકીના બધાનો સદુપયોગ કરે છે. સમયની-આયુષ્યની કિંમત મનુષ્યભવમાં સાધના કરવા માટે છે. સમર્થ પોયમ મા પમાયણII એમ ભગવાન કહે છે. '
આયુષ્ય પ્રમાણ કાળનો સમયથી સદુપયોગ કરો તો સર્વથી સદુપયોગ થયો કહેવાય એટલે મહાવ્રત ઉચ્ચરનારને જાવજીવન પચ્ચખ્ખાણ હોય છે. સર્વકાળથી જે જીવ સાધના ન કરે તે દેશથી અર્થાત્ મન, વચન, કાયા અને ધનથી કરે છે. મહાવ્રત એ બીનશરતી પચ્ચકખાણ છે જ્યારે અણુવ્રત એ શરતી પચ્ચકખાણ છે. * ,
મન સાધ્યું તેણે સઘળું સાધ્યું, એ વાત નહિ ખોટી; એમ કહે સાધ્યું તે નવિ માનું, એકહી વાત છે મોટી હો..કુંથુ.૮
અર્થ : જેણે મનને વશ કર્યું તેણે તપ, જપ, સંયમ વગેરે સઘળું સાધ્યું એમ જાણવું અર્થાત્ એ વાત કાંઈ ખોટી નથી પણ કોઇપણ જાતના આધાર વિના કોઈ એમ કહે કે અમે અમારું મન વશ કર્યું છે તો તે કહેલી વાત હું માની શકતો જ નથી. કારણકે એ કહેલી વાત તો મોટી છે અર્થાત્ અતિ દુષ્કર છે અર્થાત્ વિરલા માણસો જ મનને વશ કરી શકે છે અને જે વશ કરે છે તે મોંથી બોલતા નથી.
આત્માને આત્મભાવમાં-સ્વભાવમાં રાખવો તેનું નામ ધર્મ !
