________________
શ્રી કુંથુનાથજી ,
674
. આ વીતરાગોનું સાયન્સ છે. જેમાં એક માત્ર શુદ્ધાત્મા જેવો છે તેવો જાણવાનો છે અને પછી તેમાં રહેવાનું છે. અવસ્થામાં (પર્યાયમાં) અવસ્થિત નથી થવાનું પણ અધિષ્ઠાતા-દ્રવ્યમાં અધિષ્ઠિત થવાનું છે. જેને આ કરતાં આવડ્યું તેને પછી કાંઈ જ કરવાનું રહેતું નથી અને જેને આ ન આવડ્યું તેને બધું જ કરવાનું રહે છે. વીતરાગ વિજ્ઞાન આત્મા અને અનાત્માનું એકઝેક્ટ ભેદાંકન કરી આત્માની રમણતા પ્રગટાવે છે કે જે કાળે પ્રકૃતિ પ્રકૃતિમાં વર્તે છે અને પુરુષ પુરુષમાં રહે છે, બન્નેની ઘારા અલગ અલગ વર્તે છે, તેથી દર અસલ વીતરાગ ચારિત્ર ઉત્પન્ન થાય છે. વસ્તુતંત્ર અને પુરુષતંત્ર બને જુદા પડી જાય છે.
' મન એ તો મોક્ષે જવાનું નાવડું છે. મન વગર માણસ જીવી ના ન શકે. મોક્ષે જતા પહેલાં મન તો જોઈશે. સંસારમાં ઊંધે રસ્તે લઈ જનારું પણ મન છે અને સીધે રસ્તે લઈ જનારું પણ મન છે, માટે જ્યાં સુધી સામા કિનારે ન પહોંચાય ત્યાં સુધી મનને ભાંગી નંખાય નહિ. નાવડું ઊંધે રસ્તે જતું હોય તો નાવિક શું તેને ભાંગી નાંખે છે? ના, ઊલટાનું એને સાવધાની પૂર્વક હોકાયંત્રની મદદથી સુકાન ફેરવીને એને કિનારા તરફ વાળે છે. કિનારે પહોંચ્યા પછી એને છોડી દેવાનું, અલવિદા આપવાની. - પછી એને કહેવાનું કે તું અને હું જુદા. મન તો એના ધર્મમાં જ છે પણ તે વખતે આપણે આપણા જ્ઞાતા દષ્ટારૂપ આત્મધર્મમાં રહેવાનું છે.
મનની વાત અને જાત બ્રહ્મની છે પરંતુ અજ્ઞાન અને મોહવશે મન પુદ્ગલાનંદી બની ગયું છે તેથી તે જડવત્ બની ગયું છે. પુદ્ગલના ચાર ગુણો ૧) અનિત્ય ૨) અસ્થિર ૩) રૂપી અને ૪) જડ છે. મન પુદ્ગલમય બનવાથી આ ચાર ગુણો ઉપચારથી જીવના બની ગયેલ છે. અનિત્યતાથી જીવ જન્મ-મરણ પામે છે. અસ્થિરતાથી જીવ ચૌદ રાજલોકમાં ભટકે છે.
ઘર્મ એટલે બહારમાં કાયાની વ્યવસ્થા અને અત્યંતરમાં મનની કસરત.
ક્ષપકશ્રેણિ બધાની સરખી. પરંતુ કાયયોગમાં ભેદો હોય.
