________________
673. હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
અને જ્યારે સંપૂર્ણ વિકારીભાવો નીકળી જતાં મન વીતરાગ બને છે અને વીતરાગભાવને પામેલ મતિજ્ઞાનના ઉપયોગ સ્વરૂપ ભાવમન એક આંખના પલકારામાં મતિજ્ઞાનમાંથી કેવલજ્ઞાનમાં પલટાઈ જાય છે. આ જ ભાવ મોક્ષ છે. એ સૌ કોઈ ભવ્યાત્માઓએ વહેલો મોડો પામવાનો જ છે. - વિકલ્પની સાથે ઉપયોગનું ભળવું એ મનનો વિકાર છે. મનનું એ વિચરણ જ વિચાર છે જ્યારે વિકલ્પનું માત્ર દર્શન એ મનનું સ્થંભન છે અને વિચારનું નિર્ગમન છે. મન એ રડાર જેવું છે. તે કાંઈ જ કરતું નથી માત્ર સારું કે ખરાબ દેખાડે છે, તે વખતે આપણે તેમાં ન ભળતા માત્ર તેનો સ્વીકાર કરવાનો છે. મનના તરંગો - મનના વિકલ્પોના દૃષ્ટા બનવાનું છે. વિચાર સ્થગિતતા એ મને સ્થગિતતા છે. એ તરંગી મનની નિપ્તરંગતા છે. ' .
જેને જીવતે જીવ મરી જતા આવડે તે મનથી છૂટો થઈ જાય એટલે જ જ્ઞાની કહે છે... “જે મરીને જીવે તે જીવતા મરે” આત્મા સ્વરૂપે પોતે કોઈ દહાડો મરતો જ નથી. માત્ર માન્યતાઓ જ જન્મે છે અને માન્યતાઓ જ મરે છે એટલે જ્ઞાનીઓએ યથાર્થ કહ્યું છે કે જે જીવતા મરે છે તેને પછી મરણ આવતું નથી કારણકે એ મૃત્યુ નથી પણ નિર્વાણ છે. એ માટે પહેલાના અવતારોમાં ઊંઘતા જીવવું પડે એટલે કે આંખ મીંચામણા કરો, જોયું ન જોયું કરો અને જાગતા મરવું પડે એટલે પરની અસર વિનાના બનીને રહેવું પડે !
આવતા-ઉદ્ભવતા વિકલ્પોમાં વિચરવું તે વિચાર છે જ્યારે ગમતા એવા પણ વિકલ્પોમાં છૂટા રહ્યા તો એ વીર્યવાન કહેવાય. દષ્ટિ દૃષ્ટામાં પડે એટલે જોનારો પોતાને જોતો જાય. આ આત્મદષ્ટિ છે. જ્યાં આત્મદ્રષ્ટિ ત્યાં નિરાકૂળતા. જ્યાં દેહદૃષ્ટિ છે, મનો દૃષ્ટિ છે ત્યાં સંસારનું સર્જન છે.
યોગમાર્ગ એટલે પરમાત્મા સાથે જોડાવું.
