________________
413
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
અભેદ કરે તે, નિજગુણની પૂર્ણતા સ્વરૂપ અનંત-ચતુષ્કને પમાડનારા, સાધકભાવ એવા ક્ષાયોપથમિકભાવમાં લઈ જઈને પરમ પારિણામિક તથા ક્ષાયિક ભાવ-સાધ્યભાવથી અભેદ કરનારા છે તે ભાવ અધ્યાતમ છે. એવા નિજગુણને સાધી આપનાર અધ્યાત્મભાવની જ રઢ લગાવો. એને માટે જ નામ-સ્થાપના-દ્રવ્યનું આલંબન લઈને અપ્રમત્ત બની મચી પડો. તે મય થઈ (તન્મય બની જઈ) તદ્રુપ થઈ જાઓ!
આધ્યાત્મિકતા વિનાના ઠાલા નામ અધ્યાત્મનું જ્વલંત ઉદાહરણ વર્તમાનના યોગાચાર્યો અને યોગીઓમાં જોવા મળે છે, જ્યાં આત્માના લક્ષ્મ વિનાની દેહકેન્દ્રિય યોગિક ક્રિયાઓ જ રહી છે, જે યોગાસનો પૂરતી મર્યાદિત થઈ ગઈ છે. માત્ર આસન અને પ્રાણાયામ રહી ગયા છે. નથી એની પૂર્વભૂમિકામાં કોઈ યમ, નિયમ, વ્રત પચ્ચખાણ કે નથી એની ઉત્તરભૂમિકામાં પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ. - યોગીરાજજીનો આશય સાધન છોડાવવાનો નથી. યોગીરાજજીની પ્રેરણા સાધનને સાધ્યલક્ષી બનાવી સાધ્યથી અભેદ બનાવનારી સાધના કરવા માટે છે. એઓશ્રીનું કહેવું એટલું જ છે કે સાધ્યના લક્ષ્યને ભૂલી જઈને સાધન પ્રાપ્તિને સાથે માની લેવાની ભૂલ કરવી નહિ. આ જ વાત કરતાં આત્મસિદ્ધિમાં આત્મજ્ઞાની કહે છે... .
ત્યાગ વિરાગ ન ચિત્તમાં, થાય ને તેને જ્ઞાન, અટકે ત્યાગ વિરાગમાં, તો ભૂલે નિજભાન. નિશ્ચયવાણી સાંભળી, સાધન તજવા નોય; નિશ્ચય રાખી લક્ષમાં, સાધન કરવા સોય.
દોય પંખ વિણ પંખી જિમ નવિ ચલી સકે રે, જિમ રથ વિણ દોય ચક્ર; ન ચલે રે ન ચલે રે, તિમ શાસન નય બિહું વિના રે.
- શ્રી સીમંધરસ્વામી સ્તવન ગા.૭ મહામહોપાધ્યાયજી
જે મન-વયન-કાયયોગનો દષ્ટા છે, તેનું દેખીતું કરવાપણું પણ વાસ્તવમાં તો થવાપણારૂપ છે.
