________________
શ્રી કુંથુનાથજી
670
તેનું સેવન કરતા નથી, તે આત્માઓ પોતાનું હિત કરી શકતા નથી. જ્ઞાનયોગ દ્વારા જ આ મન ઉપર વિજય મેળવી શકાય છે; બીજી રીતે નહિ. આત્માના ત્રિકાળ શુદ્ધ ચૈતન્યમય સ્વરૂપને ઓળખીને તેની જ વારંવાર શ્રદ્ધા કરવાથી, તેમાં જ ઉપયોગને રમતો રાખવાથી માંકડાની જેમ બહાર ભટકતું મર્કટ મન શાંત થઇ જાય છે. તેની દોડધામ અટકી જાય છે એટલે કર્મના ઉદય સાથે ઉપયોગનું જોડાણ થતાં જે અલ્પ એવા શુભ વિકલ્પો આવે છે તેમાં ઉપયોગનું ભળવાપણું રહેતું નથી. વિચરવાપણું રહેતું નથી. તેથી વિચારની ભૂમિકા ઉભી થતી નથી પણ જે વિકલ્પ ઉઠે છે તેના આરામથી જ્ઞાતા-દૃષ્ટા રહેવાય છે; આ મન ઉપરનો વિજય છે. અહિંયા વિકલ્પ છે એટલે મન છે પણ તેમાં ભળવાપણું નથી માટે મનોજય છે, જ્યારે સાતમા અપ્રમત્ત ગુણસ્થાનકે ઉદયકર્મ સાથે તો વ્યવહારનયે ઉપયોગનું જોડાણ જ થતું નથી માટે ત્યાં મન જ ઊભુ થતું નથી. વિકલ્પજ નથી એટલે ત્યાં મનનું અમન છે, સમાધિ છે.
મનનું અમન કરવા માટે અર્થાત્ મન સમાધિભાવને પામે તે માટે આધ્યાત્મિક સંત સ્વામી-રામસુખદાસ ‘ચૂપ સાધના’નો ઉપાય બતાવે છે
અગર મન અને બુદ્ધિમાં કોઈ દોષ પેદા થઈ જાય તો તેને વશ નહિ થવું જોઈએ. તયો: ન વશમાાòત (ગીતા ૩/૩૪) અર્થાત્ તે મન અને બુદ્ધિને અનુસારે કોઈ ક્રિયા નહિ કરવી જોઇએ. તેને વશ થઈને ક્રિયા કરવાથી તે દોષ દઢ થઇ જાય છે; પરંતુ વશ ન થઈને ક્રિયા કરવાથી એક ઉત્સાહ પેદા થાય છે.
કોઈકે આપણને કોઈ કડવી વાત કહી દીધી પરંતુ આપણને ભીતરમાં કોઈ ક્રોધ પેદા ન થયો, તો આપણને ભીતરમાં એક ઉત્સાહપ્રસન્નતા રહે છે કે ચાલો, આજે આપણે બચી ગયા ! સંવરમાં રહેવાયું
દેહભાવ એ મોહનીયકર્મ છે અને યારે અધાતિકર્મ એ એને રમવાના રમકડાં છે. યારે અધાતિકર્મમાં થતાં મોહભાવો-દેહભાવોને છોડવા તે અઘ્યાત્મમાર્ગ-મોક્ષમાર્ગ છે.
