________________
671
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
અને પાછી સંવરપૂર્વકની નિર્જરા થઈ. પરંતુ તેમાં પોતાનો પુરુષાર્થ ન માનતા પરમાત્માની કૃપા જ માનવી જોઈએ.
પ્રકૃતિના સંબંધ વિના તત્ત્વનું ચિંતન-મનન થઇ શકતું નથી. આથી તત્ત્વનું ચિંતન કરશું તો મન સાથમાં રહેશે. નિશ્ચય-નિર્ણય કરશું તો બુદ્ધિ સાથે રહેશે. શ્રવણ કરશું તો શ્રવણેન્દ્રિય સાથમાં રહેશે, કથન કરશું તો વાણી સાથમાં રહેશે.
તેવી જ રીતે કરેલા નિશ્ચયને સારો કે મારો માનશું તો માન્યતા સાથે રહેશે તેમજ માનવાવાળો પણ સાથે રહેશે. નિષેધ કરશું તો નિષેધ કરવાવાળો સાથે રહી જશે.. કર્તૃત્વના અભિમાનનો ત્યાગ કરશું તો, હું કર્તા નથી એવો સૂક્ષ્મ અહંકાર સાથે રહી જશે અર્થાત્ ત્યાગ કરવાથી ત્યાગી રહી જશે અને ત્યાજ્યનું વિસ્મરણ થઈ જશે.
એટલા માટે ન કોઇ માન્યતા કરીએ, ન નિષેધ કરીએ, ન ત્યાગ કરીએ, ન ગ્રહણ કરીએ, ચૂપ થઇ જઇએ. ચૂપ થઇએ પરંતુ ચૂપ થવું છે તેવો આગ્રહ પણ ન રાખીએ અન્યથા કર્તાપણું આવી જશે; કારણકે ચૂપ-મૌન સ્વતઃ સિદ્ધ છે, તેના માટે કોઇ ક્રિયાની જરૂર નથી.
હું-તું, મારું-તારું, સાચું-ખોટું, સારું-ખરાબ; આ .બધાંને છોડી દઇએ તો પછી જે બાકી રહે છે તે પરમાત્મા જ છે. જેની સત્તા માત્ર છે, જેમાં કાંઈ કરવાપણું નથી. કરવાપણું, બનવાપણું, થવાપણું તેનાથી ઉપર ઉઠીને હોવાપણામાં સ્થિર થવાનું છે.
આત્મસંË મન:વૃત્તા નિિવવપિ ચિન્તયેત્ (ગીતા ૬/૨૫)
જો પ્રયત્ન કરવા છતાં આપોઆપ ચિંતન થઇ જાય તો ન તેનાથી રાગ કરે, ન દ્વેષ કરે, ન રાજી થાય કે ન નારાજ થાય. ન તેને સારું માને,
ગુણવાન બનવું એટલે અન્યના સુખના રક્ષક બનવું.
