________________
411
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
માયોપથમિકભાવ કે જે સાધકભાવ છે તે સાધન છે અને ક્ષાયિક ભાવ જે સ્વભાવ છે તે સાધ્ય છે-કાર્ય છે.
પૂર્વકર્માનુસારે પ્રાપ્ત ચાર દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવના સંયોગોને સાધનાને સાનુકૂળ બનાવીને, ચાર પ્રકારના નામ-સ્થાપના-દ્રવ્ય-ભાવના આલંબન ચતુષ્કનું આલંબન લઈને, ચાર પ્રકારના દાન-શીલ-તપ-ભાવ ના ત્યાગધર્મની આરાધનાનો ધર્મપુરુષાર્થ ખેડવાનો હોય છે.
એ ધર્મપુરુષાર્થ સાચો ખેડાયો હોય તો ધર્મના મર્મ એટલે કે અર્થને પમાય, જેથી મોક્ષની જ કામના થાય અને મોક્ષપુરુષાર્થ ખેડાય. પરિણામે મોક્ષ પમાય એટલે કે દેશ અને કાળના બંધનમાંથી છૂટાય, અર્થાત્ ક્ષેત્રક્ષેત્રમંતરભવભ્રમણથી મુક્ત થઈ આત્મપ્રદેશના પરમધૈર્યની પ્રાપ્તિ થાય અને સર્વદર્શી-સર્વજ્ઞ થવાથી કાલાતીત, અકાલ બની જવાય. ક્ષેત્ર દ્રવ્યમાં લય પામી જાય અને કાળ ભાવમાં લય પામી જાય. તેથી દ્રવ્ય એના મૌલિક સ્વરૂપમાં આવી જતાં, દ્રવ્ય-ભાવની સાદૃશતાનું પ્રાગટ્ય થાય. જેવું ત્રિકાળ શુદ્ધ, ચૈતન્ય-દ્રવ્ય તેવો જ ત્રિકાળ, શુદ્ધ, સ્થિર, ચૈતન્યોપયોગ-ચૈતન્યભાવ.
ચારેય સાધના-ચતુષ્કમાં ભાવ સામાન્ય છે. મીઠા વગરનું કોઈ ફરસાણ ન હોય અને ગળપણ વગરની કોઈ મીઠાઈ ન હોય. તે જ પ્રમાણે સાધકભાવ વગરનું સાધન ન હોય. સાધનમાં ભાવ ભળેલો હોય તો તે સાધનથી કરાયેલ સાધના સાધકને સાધ્ય પ્રતિ દોરી જનારી બને છે. દ્રવ્યને તેની દ્રવ્યાત્મકતા-ભાવાત્મકતાથી (સ્વરૂપથી) આંતરું પડી ગયું છે. એ આંતરું ભાવથી જ પૂરાય એમ છે. ચારેય સાધના-ચતુષ્કોમાં ભાવ એ અભ્યતર સાધન છે, જે અત્યંતરમાં લઈ જઈને, અત્યંતર સાથે અભેદ કરાવનાર મહા મુલ્યવાન સાધન છે.
-હૃદુતાવેectવન્તર્જનજાકવાળે આટલા
શ્રદ્ધાન સમ્યમ્ તો પરિણમન સમ્ય, પરિણમન સમ્યમ્ તો તે મોક્ષપ્રદાયઃ મોક્ષમાર્ગ.
