________________
શ્રી શ્રેયાંસનાથજી
410
સાધ્યની પ્રાપ્તિને અનુકૂળ સાધનો-ઉપકરણોને મેળવીને સાધ્યને અનુરૂપ ભાવથી ભાવિત થવું, તે સાધના છે અને સાધ્યથી અભેદ થઈ જઈ સાધનાતીત થઈ જવું અને તદ્રુપ બનવું તે સિદ્ધિ છે.
જેમ જેમ સાધના આગળ વધતી જાય અને સાધ્યથી સામીપ્ય થતું જાય, તેમ તેમ સાધનો-ઉપકરણો ઓછા ને ઓછા થતાં જાય, સાધનાનો રંગ ગાઢો ને ગાઢો થતો જાય અને સાધ્ય પ્રાપ્તિનો કાળ ઘટતો ને ઘટતો જાય. સમ્યક્ત્વના ફાળ કરતાં વિરતિ-વૈરાગ્યનો કાળ ઓછો હોય અને એથી આગળ અપ્રમત્તદશા અને શ્રેણિનો કાળ તો માત્ર અંતર્મુહૂર્તનો જ હોય.
સાધન અને સાધ્યના લક્ષ્ય વિના સાધના નથી અને સાધના વિના સાધ્ય સાથે સાયુજ્ય નથી. એટલે કે અભેદતા નથી.
સાધ્ય છે તે સ્વભાવ છે. એ સ્વભાવને પામવા (સ્વભાવના ભાવથી) ભાવિત થવું પડે છે. અનંતદર્શન, અનંતજ્ઞાન, અનંતસુખ અને અનંતીવીર્ય, એ અનંતચતુષ્ક છે, તે સ્વભાવ છે. એ સ્વભાવનું સામીપ્ય અને સાયુજ્ય કરનારા અને કષાયની ચોકડીનો નાશ કરનારા સાધનાચતુષ્ક ચાર છે.
(I) ચાર સંયોગ... ૧) દ્રવ્ય ૨) ક્ષેત્ર ૩) કાળ અને ૪) ભાવ (I)` ચાર પ્રકારનો ત્યાગ ધર્મ... ૧) દાન ૨) શીલ ૩) ત૫ ૪) ભાવ (III) ચાર પ્રકારના આલંબન એવા ચાર નિક્ષેપાથી થતી ઉપાસના... ૧) નામ ૨) સ્થાપના ૩) દ્રવ્ય ૪) ભાવ
(IV) ચાર પુરુષાર્થ... ૧) ધર્મ ૨) અર્થ ૩) કામ ૪) મોક્ષ
આ ચાર સાધના ચતુષ્કનું પૃથ્થક્કરણ કરતાં ખ્યાલ આવશે કે દરેક સાધના ચતુષ્કમાં પ્રથમ ત્રણ સાધન એટલે કે કારણ છે અને ચોથો જે ભાવ છે તે સાધન-સાધ્ય અર્થાત્ કારણ-કાર્ય ઉભય છે.
પર દ્રવ્યની અસર ઉપયોગમાં વર્તે તે પરસમય અને પર દ્રવ્યની અસર ઉપયોગમાં ન વર્તે તે સ્વસમય.
ન
