________________
617
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
રાખવાનો ભાવ જ નથી કારણે દેહ તેના પોતાના કારણે આયુષ્ય-સ્થિતિ પ્રમાણે ટકવાનો છે; તેથી તેની ચિંતા જ જ્ઞાનીને નથી. ધાણીમાં પીલી નાંખે છતાં અશરીરી ભાવ ટકાવી રાખવાની આ વાત છે. અહીં ઉત્કૃષ્ટ સાધકદશાની ભાવના છે. સહજ વીતરાગદશાની ભાવના છે. નિર્પ્રથ મુનિદશામાં જ્યારે સળંગ આત્મસમાધિ વર્તે છે ત્યારે બહાર શું થાય છે ? તેની કાંઇ ખબર રહેતી નથી. એની દશા ગડગડિયા નારિયેળ જેવી થઈ હોય છે. ભીતરથી છૂટો પડી ગયો હોય છે. આવી વીતરાગ માધ્યસ્થદશાની ભાવનાની રૂચિ અને સ્વીકાર આત્મ-સ્વરૂપની ઓળખાણ થયે છતે આવે છે. દેહ પીલાય છે, એવો વિકલ્પ પણ દૂર કરીને જ્ઞાનઘન વીતરાગ દાં રાખવાની આ ભાવના છે. અજ્ઞાની બાહ્યસંયોગોને હડસેલવા માંગે છે જ્યારે જ્ઞાની સ્વ-આશ્રિત નિર્વિકાર વીતરાગ પરિણમન વડે સ્વભાવમાં સમાઇ જાય છે. સ્વ અને પરના ભેદજ્ઞાન વડે કરીને પરને ઉપયોગમાંથી ખસેડતા જવાનું છે અને સ્વમાં રહેવાનો પુરુષાર્થ દઢ કરતા જવાનું છે. સ્વમાં રહેવાથી સ્વસ્થતા-શાંતતા અને સ્થિરતાના કારણે જ્ઞાન વધે છે. આત્મસિદ્ધિ માટે દ્વાદશાંગીનું જ્ઞાન જાણતાં ઘણો સમય જાય જ્યારે એક માત્ર શાંતપણું કેળવવાથી તે તરત જ પ્રાપ્ત થાય છે. વાસ્તવિકમાં જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાનું છે જ નહિ. જ્ઞાન તો અંદરમાં પડેલું જ છે અને તે સર્વને સત્તાગત સરખું જ પ્રાપ્ત છે. બધાનું જ્ઞાન જુદું જુદું છે કારણકે આવરણ જુદા જુદા છે. જે કરવાનું છે તે અજ્ઞાન હઠાવીને જ્ઞાનને પ્રગટ કરવાનું છે. પ્રાપ્તની પ્રાપ્તિ કરવાની છે. જીવ જ્ઞાનીની આજ્ઞા પ્રમાણે શાંતપણામાં રહીને સર્વ કાંઇ કરે તો અંતર્મુહૂર્તમાં મોક્ષ થાય છે. જ્યાં જ્યાં જીવ મારાપણું કરે છે ત્યાં ત્યાં તેની ભૂલ છે, તે ટાળવા માટે સઘળા શાસ્ત્રો રચાયા છે કે સર્વ કાંઇ જાણીને અંતે પરમાંથી ખસે અને
નિશ્ચયઘર્મને લક્ષ્યમાં રાખીને જે વ્યવહારધર્મ આદરે છે
તે વ્યવહારઘર્મમાંથી દોષો ટાળી શકે છે અને એનો વ્યવહારધર્મ ફળવંતો બને છે.
