________________
615 . હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
“સમતા વિણ જે અનુસરે, પ્રાણી ધર્મના કાજ,
છાર ઉપર તે લીંપણું, કાં ઝાંખર ચિત્રા....”
જીવ ગમે તેવા ધર્મના અનુષ્ઠાન કરે પણ તેમાં જો સમતા ન હોય તો તે છાર ઉપર લીંપણ જેવું છે કે જે ઝાંખી ખરબચડી ભીંત ઉપર ચિત્ર દોરવા જેવું છે. યોગશાસ્ત્રના ચોથા પ્રકાશમાં કલિકાલ સર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્ય પણ ફરમાવે છે કે - કોટિ જન્મના તપ વડે કરીને પણ પ્રાણી તેટલા કર્મ ખપાવતો નથી જેટલા સમતાના આલંબન વડે માત્ર અંતર્મુહૂર્તમાં ખપાવે છે.
માટે તપ સંયમના અનુષ્ઠાનની સાથે જો સમતાભાવની વૃદ્ધિ હોય તો એકાંતે કર્મનિર્જરા છે. દશવૈકાલિક નિર્યુક્તિમાં પૂર્વધર મહર્ષિ પૂ.પાદ ભદ્રબાહુસ્વામીજી ફરમાવે છે કે સારી રીતે શ્રમણપણાનું પાલન કરનારના પણ જો કષાય ઉત્કટ હોય તો તેનું પ્રમાણપણું શેરડીના પુષ્પની જેમ નિષ્ફળ છે. | મુક્તિ અને સંસાર બન્નેને સમ ગણવાની વાત ભાવશ્રમણપણાની ઉપરની મહામુનિની ભૂમિકાએ પહોંચ્યા પછી સમજવાની છે, તે પહેલા નહિ. જીવ જો સમતાભાવમાં આવે તો એક ક્ષણમાં કામ કાઢી જાય તેમ છે. સમ્યગ્રજ્ઞાન અંતરથી સમાધાન કરે છે, અને અજ્ઞાનભાવ પરમાં સારાખોટાની કલ્પના કરે છે. અગ્નિશર્માને ત્રીજું પારણુ નિષ્ફળ જતાં અજ્ઞાનભાવ વ્યાપક થયો. ગુણસેન પ્રત્યે દ્વેષ પ્રગટ્યો, એને કારણે તેના પ્રત્યે બધી વિપરીત વિચારણાં જ થવા માંડી; જ્યારે ગુણસેને પોતાનો જ દોષ જોયો. અગ્નિશમને નિર્દોષ જોયો તો ભવે ભવે સમતા સાધી અંતે મુક્તિને પામ્યા.
પ્રસ્તુત કડી “સર્વ જગજંતુને સમ ગણે”. માં યોગીરાજે
ઉપમા વડે ઉપમેય શું છે તે તપાસવું જોઈએ. સાધન દ્વારા સાધ્ય શું છે એ તપાસવું જોઈએ.
