________________
605 . હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
60
સુધી જીવને આવા બધા ભાવો રહે છે. વ્યવહારની ભૂમિકામાં દેહનેનામને-રૂપને પોતાનું માનવાપણું હોય છે એટલે ત્યાં ઉપર કહેલા ભેદભાવો અડી શકે છે; જ્યારે અધ્યાત્મમાં તો નામ-રૂપ-દેહ ઉપર ચોકડો મૂકીને પોતાના ત્રિકાળ શુદ્ધ પરમાત્મતત્ત્વને પકડવાનું હોય છે એટલે વ્યવહારની ભૂમિકાએ દેહાદિના સ્તરે થતા ભાવો ત્યાં હોતા નથી. આ સ્તવનાના રચયિતા ખુદ યોગીરાજજીએ પોતાના નામ અને રૂપને એટલે સુધી ગોણ કરી દીધાં કે આજે એમના “લાભાનંદ' એવા નામ સિવાય બીજી કોઈ , હકીકત જાણવા મળતી નથી. જે મળે છે તે કિંવદન્તી-લોક વાયકા છે અને કોઈ સદ્ભાગ્યે આટલા એમના પદો આનંદઘન બહોતેરી અને આનંદઘન સ્તવન ચોવીશી મળે છે.
માન અને અપમાન બન્નેને મહાત્માઓ કર્મના ઉદય તરીકે જોતાં હોય છે. માન આપનારો કે અપમાન કરનારો તો નિમિત્ત માત્ર છે. મૂળમાં કર્મનો ઉદય તો મારો છે; એમ સમજીને અધ્યાત્મના ગિરિશિખર ઉપર આરુઢ થયેલા આત્માઓ પોતાના ચિત્તને વિષમ બનવા દેતા નથી. માન આપનાર કે અપમાન કરનાર પોતાનું કર્તવ્ય બજાવી રહ્યા છે. મારો જેવો હિસાબ છે તે પ્રમાણે બધુ મળી રહ્યું છે, તેમાં હું શા માટે મારા ચિત્તને બગાડું? એમ સમજીને તેઓ તુલ્ય મનોવૃત્તિવાળા રહે છે.
તે જ રીતે પોતાની સામે સુવર્ણના ઢગલા થાય કે પથ્થરોના ખડકલા ખડકાય; બન્નેને વિષે તેઓને કાંઈજ ફેર હોતો નથી. તેઓ સમજે કે બન્ને પૃથ્વીના વિકાર છે અને તેથી પુદ્ગલરૂપ છે, તેની સાથે ચૈતન્યમય એવા મારે શું લેવાદેવા છે? પુગલના પર્યાય પુલમાં રહે ત્યારે મારું કર્તવ્ય મારે મારામાં રહેવાનું છે; એમ સમજીને તેઓ સુવર્ણ અને પાષાણમાં તુલ્યભાવવાળા રહે છે.
પર પદાર્થ પ્રતિ (1) ત્યાગ અને (૨) વૈરાગ્ય તથા સ્વરૂપનું (3) જ્ઞાન અને -
(૪) ધ્યાન એ ચાર સાધનાના પાયા છે.
