________________
597
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
રામકૃષ્ણ પરમહંસ જેવા ઉચ્ચકક્ષાના સાધકને માથે પણ તોતાપુરી જેવા ગુરુ હતા તો તેમણે પરમહંસને “મા કાલી’”ની તીવ્ર વાસનામાંથી છોડાવ્યા હતા. પરદેશમાં જઈને આર્યસંસ્કૃતિનો જબરજસ્ત પ્રચાર કરનાર વિવેકાનંદના માથે પણ રામકૃષ્ણ પરમહંસ જેવા ગુરુ હતા. અનંતલબ્ધિના નિધાન ગૌતમ ગણધરના માથે પણ વીર પરમાત્મા જેવા પરમગુરુ હતા. આત્મજ્ઞાની ગુરુ એ જીવતા જાગતા નાથ છે. જ્યાં આત્મજ્ઞાની ગુરુ રહેલા હોય તેવા સંપ્રદાયની કિંમત ઘણી છે.
આત્મજ્ઞાની સન્માર્ગદર્શક ગુરુની સહાયથી જીવ ક્રમે કરીને ધર્મ સંન્યાસ અને યોગ સંન્યાસ સ્વરૂપ સામર્થ્યયોગની ભૂમિકા સુધી પહોંચી શકે છે. સામર્થ્ય યોગ એટલે ક્ષપકશ્રેણી. તેમાં ચિત્તનો ભાવ ઉત્કૃષ્ટ અને સુવિશુદ્ધ હોય છે, જે સર્વસંગનો ત્યાગ કરાવી અંતે મુક્તિપદની પ્રાપ્તિનું કારણ બને છે. આમ અધ્યાત્મમાં ગુણસ્થાનક ક્રમારોહની શ્રેણીએ ચઢવા માટે આત્મજ્ઞાની સદ્ગુરુની કિંમત ઘણી આંકવામાં આવી છે. મોટા ભાગના જીવો મધ્યમ શક્તિ, સત્ત્વ અને શુદ્ધિવાળા હોય છે; તેથી તેઓ નિમિત્તની અસરને ઝીલીને આગળ વધનારા હોય છે; માટે તેઓને આત્મજ્ઞાની ગુરુ મળે તો તેમનો વિકાસ ઘણો થઇ શકે તેમ છે. તે કારણથી અધ્યાત્મના માર્ગમાં આત્મજ્ઞાની ગુરુનો યોગ એ અત્યંત જરૂરી છે અને તે મોક્ષની પ્રાપ્તિનો રાજમાર્ગ છે; તેમાં કોઈ શંકાને સ્થાન નથી. પરંતુ ક્યારેક કોઈક આત્માઓ ભૂતકાળની અતિવિશિષ્ટ સાધના દ્વારા કલ્પનાતીત શુદ્ધિને વરેલા હોય અને કોઇ તેવા પ્રકારના સંયોગોને કારણે તેમને કોઇ ગુરુ કરેલા ન દેખાતા હોય, તો તે નિંદા-ટીકા-ટીપ્પણ કરવા યોગ્ય નથી પણ તેમના દ્વારા અનેક આત્માઓ પામી રહ્યા છે; તેમ જાણી તેમની તેવા પ્રકારની જ નિયતિ હતી માટે આમ બનવા પામ્યું છે, એમ સમાધાન કરી શાંત રહેવા જેવું છે. અન્યથા જ્ઞાનીપુરુષની
બહાર છે તે દૃશ્યસંસાર છે અને અત્યંતરમાં છે એ દૃષ્ટિસંસાર છે. ઉભયથી આત્માએ પર થવાનું છે.
